Şempanzeler, Sosyal Gruplarına Göre ‘El Sıkışma’ Öğreniyor

Hayvanların karmaşık sosyal yapılarına ışık tutan 12 yıllık bir gözlemsel çalışmanın sonuçlarına göre, şempanzeler sosyal gruplarına bağlı olarak belirli el sıkışma benzeri hareketler geliştiriyor.

Şempanzeler, uzun zamandır yalnızca insanlığa ait olduğu düşünülen alet kullanımı gibi karmaşık görevleri gerçekleştirme eğilimleri göz önüne alındığında, genellikle en “insansı” insan olmayan türler olarak anılır.

Antwerp Üniversitesi ve şehrin Kraliyet Zooloji Derneği’nde hayvan davranışları konusunda uzman olan Edwin van Leeuwen, 12 yıllık bir süre boyunca Zambiya’nın Chimfunshi Yaban Hayatı Yetimhanesi Vakfı’nda korunan düzinelerce şempanze üzerinde çalıştı.

Şempanze popülasyonunda ölümler ve doğumlar nedeniyle büyük bir değişim olmasına rağmen, Van Leeuwen iki farklı gruptaki şempanzeler arasında belirli ve tekrarlanan el hareketlerini gözlemleyebildi.

(Kültür, Yalnızca İnsanlara Özgü Değil!)

Royal Society Biology Letters dergisinde yayınlanan bu çalışmanın sonuçlarına göre, tımarlama tokalaşması olarak bilinen jest, “katılımcıların her birinin aynı anda bir kol yukarıya uzatma ve diğerinin bileğini veya elini veya her ikisinin de birbirlerinin elini tutmasını” içeriyor.

Van Leeuwen, yıllarca süren gözlemler sonucunda, avuç avuca kavramanın bir şempanze grubunda veya toplumunda diğerinden “önemli ölçüde daha belirgin” olduğunu buldu.

Ayrıca, dişi şempanzelerin, erkeklere göre avuç içlerini kavrama olasılığının çok daha yüksek olduğunu, erkeklerin ise, muhtemelen baskınlık iddia etme veya onaylama arzuları nedeniyle bilekleri kavrama olasılıklarının daha yüksek olduğu anlaşıldı.

Van Leeuwen, “Farklı gruplarda farklı stiller geliştirmiş olmaları, bu stilleri grupları içinde sosyal olarak öğrendiklerini yansıtıyor.” diyor.

Van Leeuwen, şempanzelerin, insanlar tarafından gerçekleştirilen ve bir dereceye kadar ritüel olan kavrayışları öğrendiklerini söyledi.

“El tokalaşması, iki bireyin bazen girdiği tüm sosyal etkileşime uyuyor, bu da onu zaten samimi bir tımar müsabakasında özel bir bağlantı haline getiriyor.”

 ‘Bazıları ciddi, bazıları kaygısız’

Van Leeuwen çalışmasının, şempanzelerin, insanlar arasında kültürel devamlılık olarak düşünülen bir davranış olan “geleneklerin istikrarını” koruma yeteneğinin kanıtı olduğunu söylüyor.

İki ayrı şempanze grubunun bileşimi temelde aynı olduğu için davranışın, genetik veya çevresel faktörlerle açıklanamayacağını ekliyor. Bu durumda her birinin farklı kavrama teknikleri geliştirdiği bir gerçek.

Her gruptaki belirli jestlerin ve bu jestlerin uzun ömürlerinin, “sosyal öğrenmenin ortak özelliğinin” bir sonucu olabileceğini söylüyor.

Van Leeuwen, şempanzelerin davranışlarını gözlemlemek için on yıldan fazla zaman harcadıktan sonra, her bir hayvanın kişilik özelliklerini tanıdığını sözlerine ekliyor.

“İnsanlar gibi, oyun oynarken, yemek yerken veya tımar ederken, kendi bireysel yapış biçimlerine sahipler. Bazı şempanzeler çok ciddi, her zaman sosyal atmosferdeki dalgalanmaları arıyorlar. Bazıları daha kaygısız ve gruplarındaki üst düzey bireylerle bile hafif oyun dokunuşlarıyla etkileşime giriyorlar.”

Patrick Galey. AFP. 26 Mayıs 2021.

Makale: van Leeuwen, E. J. (2021). Temporal stability of chimpanzee social culture. Biology Letters, 17(5), 20210031.