Tarımın Şafağında Göbeklitepe’de Bira Üretimi

1953’te yapılan ve Braidwood Sempozyumu diye adlandırılan etkinlikten bu yana, evcilleştirilmiş bitkilerden yapılan ilk ürünün ekmek değil, bira olup olmayacağı arkeoloji içerisinde tartışılmıştır.

Erken bir tarım yerleşimi olan Irak sınırları içerisindeki Jarmo Neolitik yerleşmesinde bulunan fermantasyona dair izler taşıyan tahıl örnekleri üzerine kazıda çalışmalar yürüten botanikçi Sauer’in önerisiyle Braidwood, ortaya şu soruyu atmaktadır;

“Tarıma alınan bitkilerin seçiminde ve tarıma alınmasında fermantasyon tetikleyici bir unsur olabilir mi?”.  Nitekim fermante olan tanelerin, nişastanın şekere dönüşmesi ile besin değerinde bir artışla beraber sindirimin kolaylaşması gibi bir takım yararlı etkilere sahip olduğu da bilinmekte. Bahsini ettiğimiz sempozyumda tartışılan bu konu üzerine varılan fikir birliğinde ise, yulaf çorbası veya biranın erken tarım döneminde ekmeğe oranla daha iyi bir seçenek olabileceği olmuştu. Bu düşünce 1953’teki sempozyum sonrasında da pek çok kez gündeme getirildi (Katz ve Voigt 1986). Özellikle belirtilen avantajlar göz önünde bulundurulduğunda, biranın gerçekten üretilmiş olabileceği düşünülmeye başlandı. Bununla birlikte daha yakın bir tarihte Türkiye sınırları içerisinde bulunan Körtik Tepe’deki mezarlık alanında iki taş damarı üzerinde bulunan ve şarap yapımı sırasında ortaya çıkan tartirik asit izlerini veren kimyasal analizler ile birlikte, alkollü içeceklerin erken dönemdeki üretimine dair bu teori tekrar canlanmış oldu (McGovern 2009: 81).

Son zamanlarda bu tip alkollü içeceklerin erken izlerine dair örneklere Göbeklitepe de katıldı. Göbeklitepe’de PPNB (Çanak Çömleksiz Neolitik B) dönemine tarihlenen çalışma alanında bulunan ve 160 litreye kadar kapasiteye sahip altı kabın içinde gri-siyah yapışkan kalıntı izleri bulundu. Bu kireçtaşı kaplar üzerine yapılan kimyasal analizlerin ilk sonuçlarında, gri-siyah yapışkan izlerin, tahılın ıslatılması, öğütülmesi ve fermantasyonu sırasında ortaya çıkan  kalsiyum oksalat içerdiği ortaya kondu. Bu merak uyandırıcı sonuçlar ise araştırmacılar tarafından erken dönemlerde alkollü içecek üretimi ve tüketimi ile ilgili erken göstergeler olarak değerlendirilmekte. Buna ek olarak bira ve bira yapımına dair en erken kalıntıları sunmakta. Ayrıca, Oslo’da bulunan “Norwegian University of Life Sciences” tarafından gerçekleştirilen genetik analizler ile ortaya konulan ve en erken evcilleşmiş tahıllara ev sahipliği yapan Karacadağ’ın Göbeklitepe’ye oldukça yakın olması da önemli bir detay olarak karşımıza çıkmakta (Heun ve diğerleri. 1997 [link]). Araştırmacılar tarafından buluntular üzerinden sorulan soru ise şu; alkol üretimi ve tahıl ürünlerinin tarıma alınması birbiri ile ilişkili mi değil mi ?

Etnografik çalışmalarda, geniş gruplar oluşturan insanların (Göbeklitepe’de de böyle olduğu düşünülmekte) ve ortak bir proje üstlenen grupların motive olması için bu tip içeceklerin iyi bir motivasyon kaynağı olduğunu kanıtlanmıştır. Sözü edilen görüşler ile beraber dini bayramlar ya da kutlamalarda motivasyon unsuru da olabilecek olan bu tip içeceklerin Göbeklitepe’de alkol kullanımı ve tüketimine dair yeni soruları da beraberinde getirdiği aşikar.

Göbekli Tepe ile İlgili Tüm Merak Ettikleriniz: Jens Notroff Röportajı

İnfografik Anlatımla İnsanlığın İlk Anıtsal Tapınağı Göbekli Tepe

Braidwood, R.J. & L.S. Braidwood. 1953. The Earliest Village Communities of Southwestern Asia. Journal of World History 1: 278–310.

Dietler, M. & I. Herbich 1995. Feasts and labor mobilization. Dissecting a fundamental economic practice, in Dietler, M. & B. Hayden (ed.), Feasts. Archaeological and ethnographic perspectives on food, politics, and power, 240-264. Washington / London: Smithsonian Institution Press.

Heun, M., R. Schäfer-Pregl, D. Klawan, R. Castagna, M. Accerbi, B. Borghi & F. Salamini. 1997. Site of Einkorn wheat domestication identified by DNA fingerprinting. Science 278: 1312-1314.

Katz, S.H. & M.M. Voigt. 1986. Bread and Beer: The Early Use of Cereals in the Human Diet. Expeditions 28 (2): 23-34.

McGovern, P.E. 2009. Uncorking the past. The quest for wine, beer, and other alcoholic beverages. Berkeley / Los Angeles / London: University of California Press.

Tepe Telegrams