Erken Neolitik Çiftçiler, Koyunların Üreme Döngüsünü Değiştirdi

İber Yarımadası’ndaki bir mağarada bulunan hayvan kemikleri, Neolitik dönemde insanların koyun sürüleri üzerinde önemli değişimler yarattığını gösteriyor.

Chaves Mağarası’ndaki hayvan kemikleri üzerine yapılan araştırmada, Neolitik dönem evcil koyun sürülerinin üreme ve beslenme şekillerinin insanlar tarafından kontrol edildiği anlaşıldı.

Chaves Mağarası’ndaki hayvan kemikleri üzerine yapılan araştırma, Neolitik dönemde Batı Akdeniz bölgesinde bulunan ilk evcil koyun sürülerinin üreme ve beslenmesinin kontrolü hakkında yeni veriler ortaya koyuyor.

UAB tarafından Chaves mağarası bölgesinde bulunan hayvanların kalıntıları üzerinde yürütülen bir çalışma, Neolitik dönemde Batı Akdeniz bölgesinde bulunan ilk evcil koyun sürülerinin üreme ve beslenmesinin kontrolü hakkında yeni veriler ortaya koyuyor.

(Orta Asya’da Koyunlar 8.000 Yıl Önce Evcilleştirilmiş)

İber Yarımadası’nda evcilleştirilmiş koyun sürülerinin ne kadar erken beslendiğine ve çoğaltıldığına dair ilk kanıt olan sonuçlar, şu anda koyunların mevsimsel üreme ritimlerinin insan ihtiyaçlarına uyarlanması amacıyla değiştirilmesinin ilk örneğini oluşturuyor.

Proje,  İspanya’nın orta Pirene bölgesi Huesca’ daki Neolitik dönem Chaves Mağarası alanında bulunan 7.500 yıldan daha uzun bir süre öncesine ait hayvan kalıntılarının kararlı izotop analizine ve dişlerin yıpranmasının incelenmesine dayanan teknik yaklaşımları içeriyor.

“Çiftlik hayvanlarında mevsimsel üreme ritimlerinin değişmesi, tarih öncesi toplumlar için yıl boyunca et ve süte erişimin mümkün olmasını sağlayarak büyük bir mil taşı oldu. Bu da ilk çiftçi topluluklarının diyet, ekonomi ve sosyal organizasyonu üzerinde büyük bir etkiye sahipti ve şu anda uygulanmaya devam eden çiftçilik stratejilerinin temellerini belirledi. Çok yakın zamana kadar, Neolitik dönemdeki hayvancılığın ilk aşamalarında olduğu düşünülüyordu, ancak bu çalışmada kullanılan biyojeokimyasal analizlerdeki yeni olanaklar, Neolitik dönemin başlangıcından bu yana tam olarak sağlamlaştırılan hayvancılık uygulamalarını ortaya çıkardı.” diyor UAB Prehistorya Bölümü’nde öğretim görevlisi ve projenin koordinatörü olan Dr. Maria Saña.

Koyunların evcilleştirilmesi İber Yarımadası’nda gerçekleşmedi. Kültüre alınmamış türü olan Ovis orientalis, Orta ve Güneydoğu Asya’da bulunabilir.

UAB ve Zaragoza Üniversitesi’nde araştırmacı olan ve Journal of Archaeological Science: Reports’da yeni yayınlanan makalenin ilk yazarı olan Alejandro Sierra, “Şaşırtıcı olan, koyunların hayvancılık stratejilerine entegre edilme hızı ve Neolitik dönemin ilk dönemlerindeki muazzam ekonomik önemi. Bir kısım insan topluluğu tarafından iyi bilinen ve kontrol edilen yeni çevre ve onların yeni ekonomik rolleri, gördüğümüz şeyin hızlı ve başarılı bir adaptasyon olduğunu gösteriyor. Türe uygulanan seçici baskılar suni idi, belirli hedefleri takip ettiler ve iyi tanımlandılar. Bu yeni bulgu, hayvanların evcilleştirilmesi ve hayvancılığın kökenleri üzerine yapılan araştırmada bir dönüm noktasını temsil ediyor. Bu araştırma, ilk koyun sürülerinin yetiştirilmesi ve beslenmesindeki değişiklikleri keşfetmeye odaklanan yeni yaklaşımla mümkün oldu.” diyor.

Araştırma, Pyrennean’ın eteklerindeki Neolitik Chaves Mağarası’nda (MÖ 5600-5300) koyun yetiştiriciliği üzerine odaklanıyor. Zaragoza Üniversitesi profesörü Pilar Utrilla’nın dediği üzere, “Elde edilen kalıntıların kalitesi ve sayısı açısından muhteşem bir alan. Neolitik fauna seviyeleri ile karşılaştırıldığında, 12.754 tanımlanabilir kalıntılar, evcil koyun ve keçileri en büyük oranda içererek, yarımadadaki diğer Neolitik yerleşim yerlerinde bulunanların en az üç katı. Sahip olduğu domuz kalıntısı ise tüm Neolitik bölgelerin sayıca en büyüğü. Tüm bunlar hayvanlar ve hayvancılığa adandığı bilinen ahır yerleşimi türüne ve 3.000 metrekarelik yaşanabilir alana sahip büyük bir mağaraya işaret ediyor.” 

Chaves alanında elde edilen sonuçlar, İber Yarımadası’nda kuzuların doğumunun sonbahar ve kış mevsimlerinde de gerçekleştiğini gösteriyor, bu “optimum mevsim dışı” doğum olarak kabul ediliyor. Bu durum, genellikle Neolitik dönem Avrupa’sının diğer bölgelerinde belgelenmiş olan hayvancılık rejimleri ile çelişiyor. Çünkü bu alanlarda doğumlar ilkbaharda meydana gelir. Yabani koyunların doğal doğum döngülerinin değiştirilmesi, bu türdeki hayvanların fizyolojisini etkileyerek doğurganlık sürelerini uzatmıştı. Bu, daha yoğun ve sürekli bir insan kontrolünün, dişiler ve erkekler arasındaki etkileşimi değiştirmenin ve hayvancılık üretiminde daha fazla öngörülebilirlik arayan bir yetiştirme stratejisinin sonucuydu.

Paris Doğa Tarihi Müzesi’nde araştırmacı olan Dr. Marie Balasse, “Chaves Mağarası’ndaki erken Neolitik dönemde sonbahar doğumu, bu uygulamanın Batı Akdeniz havzasındaki eski tarihini doğrulayor ve koyunların biyolojik kapasitesi, çiftçilerin zooteknik becerileri ve elverişli çevre koşullarının bir kombinasyonunu işaret ediyor.” diyor 

Çalışma ayrıca, bu büyük kontrol ve seçici baskının, türlerin beslenmesi ve hareketleri üzerinde de bir etkiye sahip olduğunu gösteriyor. Bilim insanları, ikinci ve üçüncü azıdişi mine biyoapatitinin ardışık numuneleri üzerinde ilk kez bir diş yıpranması analizi ve sabit C-13 ve O-18 izotop analizlerinin bir kombinasyonunu uygulayarak, Chaves’teki koyun sürüsünün çok çeşitli bir yeme biçimine sahip olmadığını ve bunun yıl boyunca değişmediğini tespit ettiler.

Diş yıpranma analizinin sonuçları, Neolitik koyunların, aynı tip çevrelerde yaşayan ve iyi bitki örtüleri üzerinde otlayan yabani hayvanlardan daha kontrollü bir diyete sahip olduğunu ve yaşamları üzerinde hala çok az insan etkisi olduğunu gösterdi. Koyunlar yılın büyük bir bölümünde mağaranın yakınında otlayor ve aynı zamanda muhtemelen yemle de besleniyorlardı.

Sıradışı yem kullanımının doğrulanması da önemli bir buluş. Dr. Florent Rivals, “Chaves Mağarası’ndan gelen koyunların yediklerinin sonuçları, beklediğimizle karşılaştırıldığında şaşırtıcı. Genç ve yetişkin koyunlar arasındaki yoğun ve oturmuş farklılıklardan oluşan beslenme biçimlerini belgeleyebildik ve bu özellikler, Neolitik’in erken döneminde hayvan üretimi üzerinde sıkı bir kontrolle ilişkilendirilebilir.” diyor.

Dr. Alejandro Sierra, “Chaves mağarasındaki koyunların yetiştirilmesi ve beslenmesi üzerine elde edilen sonuçlar, İber Yarımadası’nın erken tarım toplumlarında ekonomik sistemlerin keşfi için anahtar niteliğinde. Bu çalışmada uygulanan yeni metodoloji, kuşkusuz, tarih öncesi zamanlarda hayvancılığın araştırılmasında rol almaya devam edecek.” diye bitiriyor.

Autonomous University of Barcelona. 21 Nisan 2021.

Makale: Sierra, A., Balasse, M., Rivals, F., Fiorillo, D., Utrilla, P., & Saña, M. (2021). Sheep husbandry in the early Neolithic of the Pyrenees: New data on feeding and reproduction in the cave of Chaves. Journal of Archaeological Science: Reports, 37, 102935.