Papirüsteki Platon’un Ölümü Hikayesi Doğru Olmayabilir

Yanmış papirüste yeni okunan yazılar, Platon’un mezarının yeri ve ölümü hakkında bilgiler içeriyor. Peki bu bilgilerden emin miyiz?

Atinalı Platon (MÖ 429-347) tüm zamanların en ünlü filozoflarından biri. “İdealar Kuramı”nı ortaya atan ve ilk akademik kurumu kuran düşünür o. Yine de hayatı hakkında çok az şey biliyoruz, örneğin nasıl öldüğü ya da nereye gömülmüş olabileceği gibi.

Ancak İtalya’daki Yunan Felsefe Okulları projesi tarafından Herculaneum’daki papirüsler üzerine yapılan yeni ve muhteşem araştırma, bu sorulara yeni yanıtlar sağladı.

Napoli ve Pompeii arasındaki Herculaneum yakınlarında bulunan ve Papirüs Villası (Villa dei Papyri) olarak bilinen bir Roma villasında 18. yüzyılda keşfedilen kömürleşmiş papirüsler, henüz ortaya çıkaramadığımız pek çok bilgi içeriyor.

Kütüphanenin sahibinin Yunan felsefesine, özellikle de Epikuros felsefesine büyük ilgi duyduğu ve papirüs tomarlarından oluşan önemli bir kütüphane topladığı anlaşılıyor. Ancak 1.800 papirüsü okumak oldukça zorlayıcı. MS 79’da Vezüv Yanardağı’nın patlamasından sonra kömürleşmiş olmaları papirüsleri korumuş olsa da, çok hassaslar ve açılmaları çok zor.

Bu papirüsler arasında Epikurosçu filozof Gadaralı Philodemus’un (MÖ 1. yüzyıl) Yunan felsefe tarihi hakkında yazdığı Filozofların İncelemesi adındaki eser de bulunuyor.

(İlgili: Platon’un Mezarı, Herculaneum’da Bulunan Papirüs ile Ortaya Çıktı)

Geçtiğimiz iki yüz yıl içinde Filozofların İncelemesi’nin çeşitli baskıları yayınlandı, ancak metnin büyük bir kısmı okunamaz halde kaldı. Ancak, hiperspektral görüntülemenin ortaya çıkmasıyla, artık siyah mürekkep ile kömürleşmiş papirüsün koyu yüzeyi arasında ayrım yapmak mümkün. Artık daha önce okuyabildiğimizden yaklaşık yüzde 30 daha fazlasını okuyabiliyoruz.

Platon’un okulu “Akademi”nin tarihine ilişkin yeni erişilebilen bu bölüm, Platon’un mezarının yeri ve MÖ 348 civarındaki ölümü hakkında bilgiler içeriyor.

Daha önceki kaynaklardan, Platon’un, satın aldığı ve okulunu kurduğu, Atina’nın antik şehir surlarının ötesinde yer alan ve halka açık bir parkı andıran Akademi arazisi içinde bir yere gömüldüğünü zaten öğrenmiştik. Ancak yeni papirüsten elde edilen bilgiler, Platon’un “mouseion yakınındaki bahçeye gömüldüğüne” işaret ediyor. Bu bahçe, Akademi’nin daha özel bir bölümüydü, “mouseion” ise Platon’un bizzat inşa ettirdiği müzik ve ahenk tanrıçaları olan ‘Musa’ların bir tapınağını ifade ediyordu.

Ancak, Leiden Üniversitesi’nden Dr. Bert van den Berg’e göre, insanlar Platon’un mezarını ortaya çıkarmak için aceleyle bir arayışa girmeden önce bir uyarıda bulunmak gerekiyor. Berg’in belirttiğine göre, papirüsün incelenmesinden sorumlu olan İtalyan klasikçi Kilian Fleischer, “gömüldü” anlamına gelen Yunanca “etaphê” kelimesine ilişkin yorumunun kesin olmaktan uzak olduğunu kabul ediyor.

Dr. Bert van den Berg, “Her ne olursa olsun, müziğin Platon’un felsefesindeki önemi dikkate alındığında, mezar alanı olarak mouseion’a yakın bir yer oldukça uygun olur. Platon, ünlü eseri Devlet’te gençlerin eğitiminde müziğin önemine ısrarla vurgu yapıyor” diyor.

“Doğru müzik türünü, özellikle de doğru ritimleri dinlemenin ruhu olumlu yönde etkileyebileceğini savunuyor. Son eseri “Yasalar”da ise Akademi tarafından desteklenen türden elit bir eğitime sahip bir adamı ifade etmek için “mousikos anêr”, yani “Musa’ların adamı” ifadesini kullanıyor.”

Platon’un “Musa”lara, yani İlham Perilerine olan düşkünlüğü, papirüsün artık çok daha iyi okuyabildiğimiz bir başka parçasında geçen Philodemus’un Platon’un ölümüyle ilgili hikâyesine ışık tutuyor.

Philodemus’a göre, Platon yaşamının sonlarına doğru ateşlenir ve sayıklamaya başlar. Trakyalı bir kız -belki de onu rahatlatmak amacıyla- flüt çalarken ritmi yanlış tutturunca, Platon kendine gelir gibi olur ve kızın barbar (muhtemelen Yunan olmayan anlamında) geçmişinden dolayı ritmi doğru tutturamadığından yakınır.

Bu dialog Platon’un arkadaşının çok hoşuna gider ve bu kısa canlanmadan sonra Platon’un durumunun o kadar da kritik olmadığına inanır. Ancak kısa bir süre sonra Platon ölür.

Platon’un ölümüyle ilgili elimizdeki tek hikâye bu değil. Yunan felsefesi tarihine dair MS 3. yüzyıla ait bir başka eser olan “Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri”nin yazarı Diogenes Laertius’a göre, Platon ya bir düğün ziyafetinde ya da bitler sebebiyle ölür.

Peki doğrulayıcı hiçbir kaynak olmadığı göz önüne alındığında, Philodemus’un özel anlatısının doğru olma olasılığı nedir?

Şüpheci olmak için sebepler var. Antik çağda, filozofların ölümü genellikle onların yaşamları ve öğretileriyle uyumlu olacak şekilde tasvir edilirdi. Aksi takdirde, sonraki nesiller uygun bir ölüm sahnesi uydurma eğilimindeydi.

Dolayısıyla, yakın zamanda ortaya çıkarılan ve Platon’u ateşli durumunda bile zeki bir müzik eleştirmeni ve “Musa”ların gerçek bir hizmetkarı olarak tasvir eden bu hikaye, muhtemelen Akademi’nin kurucusunun gerçek ölüm koşullarından ziyade idealize edilmiş anısını yansıtıyor.

The Conversation. Bert van den Berg. 3 Mayıs 2024.