Antik Teotihuacan Peyzajı, Günümüz Faaliyetlerini Hâlâ Etkiliyor

Teotihuacan’ın eski sakinlerinin peyzajda yaptığı değişiklikler, bu bölgedeki modern faaliyetlerin hatlarını etkilemeye devam ediyor.

En ileri hava haritalama teknolojisini kullanan bir lidar haritalama çalışması, antik Teotihuacan sakinlerinin şaşırtıcı miktarda toprak ve kayayı yapı işlerinde kullanmak için taşıyıp, Meksika’nın bu bölgesinin peyzajını modern faaliyet sınırlarını bugün hala etkileyecek şekilde yeniden şekillendirdiklerini gösterdi.

Makale, Teotihuacan mühendislerinin iki nehrin yatağını astronomik açıdan önemli noktalarla hizalamak için nasıl değiştirdiklerini de gösterdi; önceden bilinmeyen yüzlerce mimari ögeyi tanımladı ve 1960’lardan beri madencilik ve kentleşme yüzünden yok edilen 200’den fazla arkeolojik yapıyı belgelemiş oldu.

“Geçmişte yaşamıyoruz ama geçmişte yapılanların mirasıyla yaşıyoruz. Teotihuacan gibi anıtsal bir şehrin peyzajında bu davranışların sonuçlarını hala çok taze biçimde gözleyebiliyoruz.” diyor UC Riverside’dan antropolog ve çalışmanın baş yazarı Prof. Nawa Sugiyama. 

(Teotihuacan Piramidinin Altında 2.000 Yıllık Buketler Bulundu)

Günümüzde başkent Meksiko’nun yaklaşık 40 km kuzeydoğusunda bulunan Teotihuacan, hem Amerika’nın en büyük şehriydi, hem de eski dünyadaki en büyükler arasındaydı. MÖ 100 ile MS 550 yılları arasında yaşanan bu şehir 20 km²’lik bir alanı kaplıyordu. En güçlü döneminde birçok piramit, meydan ve yaklaşık 100.000 kişiyi barındıran, iyi tasarlanmış evler ve ticari mahalleler vardı. Piramitlerin bazıları ve diğer yapılar günümüzde halen görülür vaziyette, fakat şehrin kalıntılarının çoğu tarlalar, binalar ve diğer faaliyet alanları altında kalmış durumda.

Nawa Sugiyama ve ekibi, Teotihuacan’ın toprak altında kalan bölümlerinin haritasını çıkarabilmek için lidar isimli, bir objeye yansıtılan lazer ışınının ne kadar sürede geri yansıdığını ölçerek haritalama yapan bir teknolojiyi kullandılar. Arkeologlar lidarı genellikle yoğun ormanlarda veya açık arazide toprak altındaki yapıları ortaya çıkarmak için kullanırlar; fakat bu teknoloji kentsel alan altında kalan arkeolojik kalıntılar için nadiren kullanılır.

“Lidar, aslında göz önünde olan ama o güne kadar fark edilmemiş antik yapıları ortaya çıkarmada kullanılan çığır açıcı bir araç olarak algılanıyor. Buna rağmen biz lidar haritasının oldukça kirli ve anlaşılması zor olduğunu gözlemledik. Tanımladığımız yapıların çoğu eski kökleri olan modern yapılar, fakat sonra bu eğilimin arkasında daha ilginç bir hikaye olduğunu anladık.” diyor Sugiyama. 

Teotihuacan’daki yapılaşmanın ölçeği eski dӧnemdeki peyzajda büyük değişiklikler yapıldığını düşündürdüğünden, Sugiyama’nın ekibi Teotihuacan yerleşimiyle üzerinde bugün bulunan modern yapılar arasındaki ilişkiyi anlamak için lidar kullanabileceklerini düşündüler. Araştırmacılar lidar bulgularını hem arazi çalışması yaparak hem de önceki haritalama çalışmalarıyla kıyaslayarak desteklediler.

Teotihuacanlı ustaların zemini ana kayaya kadar düzlediğini ve bazen de inşaat ve dolgu malzemesi olarak kullanmak için ana kayayı oyduklarını buldular. Şehrin Plaza of the Columns Kompleksi denen ufak bir bölümünde, ortalama 300 yıl boyu yapılan inşaat faaliyetleriyle, Teotihuacan Vadisi’nin başka bir yerinden elde edilen yaklaşık 372,056 m² yapay toprak biriktiğini hesapladılar. Yazarlar ana piramit komplekslerinin üçünde yaklaşık 2,5 milyon m² kaya, toprak ve kerpiç kullanıldığını tahmin ediyorlar.

Peyzajın bu denli yeniden şekillendirilmiş olması modern yapılaşmayı ve diğer faaliyetleri doğal olarak etkilemekte. Araştırmacılar kentsel alanın yüzde 65’inde, aynı Teotihuacan gibi astronomik kuzeyin 3 ila 15 derece doğusuyla dikey konumlanan mülkler ve modern yapılar olduğunu buldular. Taş duvarların, lidar ve kazı çalışmaları sonrası tespit edilen antik yeraltı duvarları üzerine inşa edildiği ve bunun günümüzde tarla sürmeyi zorlaştırdığı anlaşıldı.

Teotihuacan mühendisleri, şehrin içinden geçen Rio San Juan ve San Lorenzo nehirlerinin yataklarını da değiştirmişler. Rio San Juan, Teotihuacan sınırlarını 3 km boyunca izleyerek şehir merkezini geçer; San Lorenzo Nehri’nin ise güneydoğu yönünde 4,9 km boyu ilerleyen çok belirgin bir yönü vardır. Önceki çalışmalar bu iki nehri sembolik ve takvimsel önemi olan iki kanal olarak tanımlamış.

Lidar haritası aynı zamanda, günümüzde aktif olarak kullanılan kanal ve nehirlerin bazı kısımlarının yine Teotihuacan’a uyan yӧnlerde yıllar içinde değiştirildiğini gösterdi. Günümüzde gözlenen su sistemlerinin 16,9 km kadarının kökeni Erken Dӧnem Klasik Teotihuacan zamanına kadar uzanmakta.

Ekip lidar haritasında daha önce kayıt altına alınmamış 298 yapı ve 5795 adet insan yapımı teras tanımladı. Bununla beraber 2015’ten beri madencilik faaliyetleri yüzünden yok edilen 200’den fazla yapı da saptadılar.

Sugiyama’ya göre “Modern kentleşmeyle savaşamayız. Lidar haritası, ürkütücü bir hızla bozulan bu antik yapılara dikkat çekmek için anlık bir görüntü sağlıyor. Bu mirası koruyabilmemizin yollarından biri bu.”

Yazarlar oluşturdukları lidar haritasını hem stratigrafi ve yüzey verisini, doğal ve yapay oluşumları görselleştirmeye yarayacak üç boyutlu bir jeo-uzamsal veri tabanı yaratmak için, hem de Teotihuacan Vadisi’nde insanların uzun dӧnemde nasıl bir jeomorfik faktör olduklarını belgelemek için kullanmayı planlıyorlar.

University of California – Riverside. 20 Eylül 2021.

Makale: Sugiyama, N., Sugiyama, S., Catignani, T., Chase, A.S.Z., Fernandez-Diaz, J.C. (2021). Humans as geomorphic agents: Lidar detection of the past, present and future of the Teotihuacan Valley, Mexico. PLOS One.