Toplu Ölümler, Homo erectus’un Sonuna İşaret Ediyor

Endonezya bölgesinde bulunan kalıntılar, Afrika’dan çıkan ilk insan türünün yaklaşık 110.000 yıl önce öldüğünü gösteriyor.

İnsan evrimini gösteren soy ağacında, Homo erectus oldukça dikkat çeken bir tür. Yaklaşık 2 milyon yıl önce ortaya çıkan Afrika kökenli Homo erectus, günümüz insanı ölçülerindeki ilk insansıydı ve evrimsel olarak en yakın akrabamızdı. Aynı zamanda Afrika’nın ötesine, Avrupa ve Asya’ya ilk ayak basan, yaklaşık 1,7 milyon yıl önce Çin’e ve 1,5 milyon yıl önce de Endonezya’ya ulaşan bilinen ilk hominin oldu.

Fakat Homo erectus‘un başarıları burada bitmiyor. Aynı zamanda, bugün Gürcistan sınırları içerisinde olan Transkafkasya bölgesi gibi ılıman ortamlarda yaşamış, bilinen en eski insansı türü.

(İnsan Atası Homo erectus, Sanılandan Daha Eski Çıktı)

H. erectus‘un ömrünün uzun olması, çeşitli bölgelere yayılması ve kolay adaptasyon yeteneği, onu fosil kalıntılarındaki en başarılı insansı türü yapıyor.

(Elbette, biz modern insanlar genellikle teknolojiden biraz yardım alarak yedi kıtada birden varlığımızı sürdürüyoruz, Güney Kutbundan Sahra Çölü’ne kadar her yerde hayatta kalmayı becerebiliyoruz, ancak buralardaki varlığımız sadece birkaç yüz bin yıl öncesine dayanıyor.)

Türünün Son Örneği

Peki, bu üstün başarılı arkaik insan için her şeyin sona ermesi nasıl gerçekleşti? Son Homo erectus ne zaman hayata gözlerini yumdu?

Bunlar, uzun süredir paleoantropologların aklını kurcalayan sorular. Erectus’un son görüldüğü tarihi bulmak için en umut verici yerlerden biri olan Endonezya’daki Ngandong bölgesinde, 1930’lardaki kazılar sırasında birçok insansı fosili keşfedildi. Kafatasları ve diğer kemikler üzerindeki özellikler, bireylerin türlerin en gelişmişleri arasında olduğunu öne sürdü. Ancak buradan çıkarılan malzemeyi tarihlendirmek zordu.

(Homo Erectus Endonezya’ya 1.3 Milyon Yıl Önce Ulaşmış)

Büyük ölçüde alanın coğrafyası nedeniyle, önceden fosillerin yaşının yarım milyon yıldan 30.000 yaşına kadar değiştiği tahmin ediliyordu. Ngandong’un kemik yatakları, Java’daki Solo Nehri’nin yakınındaki yüksek düzlükte bulundu. Nehrin seyri zamanla değiştikçe, toprak katmanları aşınmış ve sonra tekrardan inşa edilmişti. Kısacası burada işler bayağı karışık.

Ancak şimdi araştırmacılar, hem nehrin rotasındaki değişiklikleri hem de çevredeki tepelerin topografya haritasını çizerek yeniden ve özenli bir şekilde bölgesel bir kronoloji çıkardılar. Ekip ayrıca, kuvars taneleri ve pomza gibi kemiklerle beraber biriken malzemelerin ve fosillerin yaşını belirlemek için birden fazla tarihleme yöntemi kullandı.

Sonuç olarak, Ngandong’daki Homo erectus fosillerinin 108.000 ila 117.000 yaşında olduğu ortaya çıktı.

Yeni çıkarılan daha güvenilir tarih aralığı, fosil kalıntılarına göre en son bilinen Homo erectus üyelerinin Ngandong insansıları olduğunu doğruladı. Pekin yakınlarındaki bir bölgede bulunan diğer geç dönem Homo erectus fosilleri yaklaşık 230.000 yıl öncesine tarihlendiriliyor, yani aralarında 100.000 yıl fark var.

Yok Olan Bir Tür

Ngandong fosillerinin yeni yaşı, bölgedeki Homo erectus ve anatomik olarak modern insanların bir arada yaşamış olmalarını da imkansız kılıyor.

Çoğunlukla kafatası parçaları olan Ngandong fosilleri, aynı anda öldüğü anlaşılan en az bir düzine Homo erectus üyesine işaret ediyor. Sahada diğer hayvanların kemikleri de birikmiş, ancak araştırmacılar taş aletler veya başka insan yapımı eser bulamadılar. Kemikler, fosillerin bulunduğu yakın alandaki kum ve çakıl setlerinde birikmişti.

Nehrin aşağısına doğru akıp bölgede birikmelerine rağmen, kısmi fosillerde çok az aşınma ve yıpranma gözlendi, dalgalı suda bir süre dönüp durduklarını düşündüğümüzde bu şaşırtıcı değil. Kanıtlar bireylerin nehrin yukarısında yaşanan tek bir sel olayında beraber öldüklerini gösteriyor. Bu olayla beraber türün sonu görkemli bir şekilde geldi… mi acaba?

Fosillerin bulunduğu bölgeye yakın olan Yeni Gine’de modern nüfus üzerinde yapılan genom çalışmaları, DNA’larının yaklaşık yüzde 1’inin Denisovalı, Neandertal veya Homo sapiens olmayan arkaik bir insandan geldiğini tespit etti. Bu, geç dönem Homo erectus popülasyonu ile yaşanan türler arası çiftleşmenin göstergesi olabilir, bu da bu başarılı türün bir gen şeridinin bazı modern insanlarında hala yaşadığını düşündürüyor.

Makale: Rizal, Y., Westaway, K. E., Zaim, Y., van den Bergh, G. D., Bettis, E. A., Morwood, M. J., … & Westaway, M. C. (2020). Last appearance of Homo erectus at Ngandong, Java, 117,000–108,000 years ago. Nature, 577(7790), 381-385.