Tavuklar Ne Zaman, Nerede ve Nasıl Evcilleştirildi?

Arkeologların bulgularına göre, tavukların yakın insan teması ancak yaklaşık 3.500 yıl önce başladı ve bu kuşlara başlangıçta saygı duyuluyordu.

Tavuk, yalnızca Birleşik Krallık’ta yılda bir milyardan fazla kuşun katledildiği, bugün dünyanın en popüler gıdalarından biri. Ancak araştırmacılar, yeni bir çalışmada kuşların aslında çiftliklerimize nispeten yeni bir katkı olduğunu söylüyor.

Daha önce tavukların 10.000 yıl öncesine kadar yemek için yetiştirildiğine inanılıyordu, ancak Antiquity dergisinde yayınlanan yeni rapor, insanların MÖ 1500’e kadar tavuklarla yakın temas kurmadığını öne sürüyor.

(İlgili: Antik Tavuklar Yiyecek Değil, Kutsal Olarak Görülüyordu)

Araştırmacılar, Batı Avrasya ve kuzeybatı Afrika’da bulunan, önerilen en eski tavukların 23’ünün yaşını belirlemek için karbon tarihleme yöntemini kullandılar. Kemiklerin çoğu, önceden düşünülenden çok daha yeniydi.

Yeni araştırma, tavukların evcilleştirilmesi, Asya’dan batıya yayılmasına ilişkin koşullar ve zamanlama konusundaki anlayışımızı dönüştürüyor ve son 3.500 yılda toplumlarda değişen algılanma biçimlerini ortaya koyuyor.

Cardiff Üniversitesi’nden Dr Julia Best, “Bu çalışmada, erken toplumlarda tavukların önemini belirlemek için radyokarbon tarihlemesi ilk defa bu ölçekte kullanıldı. Sonuçlarımız, önerilen erken örneklerin doğrudan tarihlendirilmesi gerektiğini gösteriyor. Çünkü bu bize tavuklarla olan erken etkileşimlerimizin şimdiye kadarki en net resmini veriyor.” diyor.

Güneydoğu Asya’nın tropikal ormanlarına özgü tavuklar, MÖ 800’e kadar Avrupa’ya gelmedi. Ardından, Akdeniz bölgesine geldikten sonra, tavukların İskoçya, İrlanda, İskandinavya ve İzlanda’nın daha soğuk iklimlerinde yerleşmesi neredeyse 1000 yıl daha uzun sürdü.

Uzmanlar, 89 ülkede 600’den fazla bölgede bulunan tavuk kalıntılarını yeniden değerlendirdi. Kesin bir evcil tavuğun en eski kemiklerinin, merkezi Tayland’daki Neolitik Ban Non Wat’ta olduğunu ve MÖ 1650 ile MÖ 1250 arasına tarihlendiğini buldular.

Araştırmacılar, kuru pirinç tarımı sırasında ağaçların yükseklerinde yaşayan orman kuşlarıyla insanların temasa geçtiğini söylüyor. Yerli tavukların eski ataları, pirinç tarafından ağaçlardan aşağı çekilmişti.

Tavuklar evcilleştirildikten sonra ilk önce Asya’ya, ardından da Akdeniz’e, erken dönem Yunan, Etrüsk ve Fenike deniz tüccarlarının kullandığı rotalar üzerinden taşındı.

Oxford Üniversitesi’nden Prof Greger Larson, “Tavukların bu kapsamlı yeniden değerlendirilmesi, öncelikle tavuğun evcilleştirilmesinin zamanı ve yeri konusundaki anlayışımızın ne kadar yanlış olduğunu gösteriyor. Ve daha da heyecan verici bir şekilde, kuru pirinç tarımının gelişinin, hem tavuk evcilleştirme süreci hem de küresel dağılımı için nasıl bir katalizör görevi gördüğünü gösteriyoruz.” diyor.

Önceki araştırmalar, tavukların başlangıçta yiyecek için evcilleştirilmediğini, egzotik olarak evcilleştirildiğini gösterdi. Daha önceki araştırmalar, örneğin, Demir Çağı toplumunda tavukların saygı gördüğünü ve genellikle bütün olarak, yavrularıyla ve hatta bazen insan sahipleriyle birlikte gömüldüğünü gösterdi. Tavuklar ve yumurtaları, Roma imparatorluğu döneminde yiyecek olarak popüler hale gelmeye başladı.

Exeter Üniversitesi’nden Prof Naomi Sykes, “Tavuk yemek o kadar yaygın ki, insanlar onları yemediğimiz bir zamanın hiç var olmadığını düşünüyor. Kanıtlarımız, tavuklarla geçmişteki ilişkimizin çok daha karmaşık olduğunu ve yüzyıllar boyunca tavukların kutlandığını ve hürmet edildiğini gösteriyor.” diyor.

The Guardian. 6 Haziran 2022.

Makale 1: Best, J., Doherty, S., Armit, I., Boev, Z., Büster, L., Cunliffe, B., . . . Sykes, N. (2022). Redefining the timing and circumstances of the chicken’s introduction to Europe and north-west Africa. Antiquity, 1-15.

Makale 2: Peters, J. et al. (2022). The biocultural origins and dispersal of domestic chickens, Proceedings of the National Academy of Sciences