Kurtlar Nasıl Köpeklere Evrildi?

DNA analizi, radyokarbon tarihleme ve ileri ölçüm teknikleri, köpeklerin nereden geldiğini öğrenmeye yardımcı oluyor.

Evcil köpeğin evrimi, kurtlar ve köpeklerin birbirleriyle çiftleşmeye devam ettiği uzun bir süre boyunca gerçekleşti — bu durum, köpekgil fosillerini ve hatta DNA’yı analiz etmeyi karmaşık hale getiriyor.

Köpekgil fosillerini incelerken, araştırmacılar dişlerin boyutu ve düzeni, burun ve çene kemiklerinin boyutu ve uzunluğu ile kafatasının şekli gibi morfolojik özelliklerine bakarlar. Araştırmacılar daha sonra bu özellikleri modern köpekler, modern kurtlar, doğrulanmış erken dönem köpek fosilleri ve tarih öncesi kurt fosilleri ile karşılaştırırlar.

Antik köpek fosillerinin bazı özellikleri arasında kısa kafatasları ve burunlar, sıkışık ve daha küçük dişler (kısalmış burunlar nedeniyle) ve geniş damaklar ile kafatasları yer alır. Ayrıca, bilim insanları, geometrik morfometri adı verilen ileri düzey bir kemik ölçüm tekniğini kullanarak, bir kafatasının eğimlerini analiz edebilir ve bu sayede bireysel örneklerin birbirleriyle daha kolay karşılaştırılmasını sağlayabilirler.

(İlgili: Arjantin’deki İnsanlar Köpeklerden Önce Tilkileri Evcilleştirmiş)

Bu kemiklerin tam olarak ne olduğunu belirlemek her zaman kolay değil. Bazı Buz Devri kurt-köpek fosilleri “başlangıç aşamasındaki köpekler” olarak sınıflandırılır, bu da onların gelişiminin erken, geçiş aşamalarında oldukları anlamına gelir — tam olarak kurt değil, tam olarak evcil köpek değil, ama ikisi arasında bir yerde.

Bu başlangıç aşamasındaki köpek fosilleri, evcil köpeklerin en erken atalarına daha çok benzerler. Bunların en eskisi, 1860’larda Belçika’nın Goyet kentinde bir mağarada bulunan büyük bir kafatası. Radyokarbon tarihlemeye göre, bu fosil neredeyse 36.000 yıllık.

Paleolitik bir köpek olduğu düşünülen Goyet köpek kafatası, tarih öncesi köpeklere modern kurtlardan daha çok benziyor. 1975’te Sibirya’daki Altay Dağları’ndaki bir mağarada keşfedilen başka bir fosil kafatasının radyokarbon tarihlemesi ve anatomik analizi, onun yaklaşık 33.000 yıllık olduğunu ortaya koydu.

Araştırmacılar, Sibirya’da bulunan bu köpeğimsi kafatasının gelişiminin erken, geçiş aşamalarında olan bir başlangıç aşamasındaki köpekten geldiği sonucuna vardılar.

Aileden biri

Köpek fosillerini analiz ederek eski insanlar ile köpekler arasındaki ilişki hakkında çok şey öğrenebiliriz. Örneğin, bilinen en eski doğrulanmış köpek fosili olan Bonn-Oberkassel köpeğinin, yaklaşık 14.000 yıllık olduğu düşünülüyor. Köpeğin kalıntıları, bir erkek ve bir kadınla birlikte 1914’te Almanya’nın Oberkassel kentinde eski bir mezarda bulundu.

Bonn-Oberkassel köpeği aslında yaklaşık yedi aylık bir yavruydu. Bu fosilin yakın tarihli bir incelemesi, köpeğin distemper hastalığından muzdarip olduğunu ve insanların onu hastalık nöbetleri boyunca iyileştirmeye çalıştığını ortaya koydu.

Bu fosil, insanların yanında gömülen en eski doğrulanmış evcil köpek kanıtı. Tek başına, diğer köpeklerle veya insanlarla birlikte gömülmüş olsun, köpek mezarları, köpekler ve insanlar arasında hayvanı sadece işlevsel amaçlarla tutmanın ötesinde bir yakınlığı gösteriyor. Bu durum, köpeğe yüksek düzeyde bir saygı gösterildiğini ve köpeğin vahşi bir hayvandan şımartılmış bir evcil hayvana geçişinin ipuçlarını veriyor.

1970’lerde, Illinois-Missouri sınırına yakın Illinois Nehri Vadisi’ndeki Koster adlı bir arkeolojik alanda üç evcil köpeğin iskelet kalıntıları gün yüzüne çıkarıldı. Kemikler sığ çukurlarda bulundu ve bu, onların kasıtlı olarak gömüldüğünü düşündürüyor. Kemiklerde insanların onları öldürdüğünü gösterecek herhangi bir alet izi bulunmadığından, köpeklerin doğal nedenlerle öldüğüne inanılıyor. Sonradan yapılan radyokarbon tarihleme, Koster köpek kemiklerinin 10.000 yıllık olduğunu ortaya koydu.

Kuzey Amerika’daki en eski evcil köpek fosili unvanını kazanan, Alaska’da bulunan 10.150 yıllık bir kemik parçası. Kemik başlangıçta antik bir ayıya ait olduğu düşünülmüştü, ancak DNA onun evcil bir köpeğe ait olduğunu kanıtladı. Bu fosilin daha ileri analizi, onu yaklaşık 23.000 yıl önce Sibirya’da yaşamış bir köpek atasıyla yakından ilişkili olduğunu ortaya çıkardı. Bütün bunlar, Buz Devri’nde Sibiryalı avcıların köpekleri evcilleştirmiş olabileceğini ve insanların —ve köpekgil arkadaşlarının— Kuzey Amerika’ya Sibirya’dan daha önceki inanışlardan yaklaşık 4.000 yıl daha önce, buzullar erimeden önce göç ettiğini düşündürüyor. Köpeklerin nasıl hareket ettiğini izleyerek, insanların nasıl hareket ettiğini daha iyi anlayabiliriz.

Daha da geriye bakıldığında, araştırmacılar daha önce dizilenmiş mitokondriyal köpek genomlarını analiz ederek, tüm antik Amerika köpeklerinin kökenlerinin yaklaşık 23.000 yıl önce Sibirya’da yaşamış ortak bir köpek ataya kadar izlenebileceğini buldular. Kuzey Amerika’da yaşayan antik köpekler birkaç bin yıl sonra neredeyse tamamen yok olmuştu; bu muhtemelen Avrupalıların kendi ırklarıyla Amerika’ya gelmeleri ve bu ırkların hızla baskın hale gelmesiyle ilgiliydi.

Köpekler nereden geldi?

Çeşitli çalışmalar, evcil köpeklerin kökeni olarak Asya, Orta Doğu ve Avrupa olmak üzere üç ana coğrafi bölgeye odaklandı. Bazı bilim insanları, köpeklerin farklı coğrafi bölgelerde iki kez evcilleştirildiğine inanırken, diğerleri bu evcilleştirmenin tek bir olay olduğunu düşünüyor.

Bilim, köpeklerin tam olarak nerede ortaya çıktığını henüz kesin olarak belirleyemedi, fakat her yeni çalışma, bu gizemi çözmeye bir adım daha yaklaştırıyor. Belçika, Sibirya ve Çek Cumhuriyeti’nde bulunan, 36.000 ile 33.000 yıl öncesine tarihlenen köpeğimsi fosiller, kurtların birden fazla coğrafi bölgede birden fazla kez evcilleştirilmeye çalışıldığını ima edebilir.

Birçok DNA tabanlı çalışma da çift soy önerisinde bulundu. 2022 yılında yapılan büyük bir çalışma, antik kurt DNA’sını analiz ederek Doğu Asya ve Orta Doğu’da iki evcilleştirme olayının gerçekleşmiş olabileceğine dair kanıtlar buldu. Diğer araştırmalar, 2021 yılında yayımlanan iki çalışma da dahil olmak üzere, evcil köpeğin tek bir köken yerine işaret eden bulgular sundu: biri, köpeklerin kökenini 23.000 yıl önce Sibirya’ya kadar izlerken, diğeri, evcil köpeklere en yakın alt tür olarak nesli tükenmiş Japon kurdunu tanımladı ve evcil köpeklerin atalarının Doğu Asya’da yaşamış olabileceğini öne sürdü.

Köpek DNA’sını İncelemek

Bilim insanları, evcil köpeğin evrimini araştırmada büyük ilerlemeler kaydetmiş olsa da, bu araştırmaların çoğu çelişkili bulgular içeriyor. Kurtların tam olarak ne zaman köpeklere dönüştüğünü ve evcil köpeklerin nerede ortaya çıktığı konusunda hâlâ bir fikir birliği bulunmuyor.

Mitokondriyal DNA analizi, antik fosillerde bulunan belirli bir DNA türünü incelemek için son derece hassas bir teknik kullanarak, modern köpeğin kökeni için bir zaman çerçevesi belirlemeye çalışan araştırmacılara yeni bir bilgi dünyası açtı. Köpekler ve gri kurtlar DNA’larının yüzde 99,9’unu paylaştığından, araştırmacılar genetik varyasyonları analiz edebilirler.

Ancak, DNA analizi her zaman net değil ve kesin sonuçlara ulaşmayı zorlaştırıyor. Ayrıca, bir türün bireyleri arasında gözlemlenebilir özelliklerin (vücut boyutu, tüy uzunluğu ve rengi, baş ve bacak şekli gibi) kullanılması—fenotipler olarak adlandırılan bu özellikler—bugünün köpeklerini, hala bilinmeyen gri kurdun bir alt türü olan atalarıyla karşılaştırmayı zorlaştırıyor.

Fosil kanıtları köpeklerin evcilleştirilmesinin yaklaşık 14.000 yıl önce gerçekleştiğini gösterse de, DNA tabanlı araştırmalar kurtlar ve köpekler arasındaki ayrılmayı genellikle daha erken bir tarihe yerleştiriyor. 2022’de yapılan bir DNA çalışması, 100.000 yıllık bir dönemi kapsayan 72 antik kurt genomunu analiz ederek, köpeklerin muhtemelen 40.000 yıl kadar önce ortaya çıktığını belirledi. Bu zaman çerçevesi, bazı önceki çalışmaların işaret ettiği zaman dilimleriyle kabaca örtüşüyor.

Örneğin, 2017 yılında, Almanya ve İrlanda’dan üç antik köpek fosilinin genomları analiz edildi. Bu antik genomlar, 5.000’den fazla modern köpek ve kurttan elde edilen genetik verilerle karşılaştırıldıktan sonra, araştırma ekibi, köpekler ve kurtların 37.000 ile 41.000 yıl önce yollarını ayırdığını tahmin etti. Bu çalışma ayrıca köpeklerin 17.000 ile 24.000 yıl önce iki popülasyona ayrıldığını belirledi: doğulu (Doğu Asya ırklarının ataları) ve batılı (modern Avrupa, Güney Asya, Orta Asya ve Afrika ırklarına dönüşen).

Bilim ve teknoloji, araştırmacıların cevaplar arayışında kullanabileceği yeni ve gelişmiş kaynaklar sunmaya devam ediyor. Ne kadar çok araştırırsak, köpeklerin kökeni hakkında o kadar fazla şey keşfedeceğiz.

National Geographic. 23 Ağustos 2024.