İnsanlık İlk Ne Zaman Savaştı?

Modern insan yaklaşık 40.000 yıl önce Avrupa’ya ulaştığı zaman, tarihin seyrini değiştirecek bir keşifte bulundu.

Modern insanlar buraya vardığında, kıta halihazırda bizim evrimsel kuzenlerimiz Neandertaller tarafından iskan edilmişti. Son kanıtlar Neandertallerin göreceli olarak kendilerine özgü kültür ve teknolojiler geliştirdiklerini öne sürüyor. Ancak birkaç bin yıl içinde Neandertaller ortadan kalktılar ve türümüzü dünyanın dört bir yanına yayılmaya devam etmesi için yalnız bıraktılar.

Neandertallerin neslinin nasıl tükendiği konusunda araştırmalar arasında tam olarak bir uzlaşı olmadığından, tartışmalar devam ediyor. Son yıllarda dikkat çeken iki temel açıklama var: kıtaya yeni gelen modern insanlarla rekabet ve küresel iklim değişikliği.

(Neandertaller ve Atalarımız Benzer Seviyede Yaralanıyordu)

Afrika dışındaki tüm modern insanlarda bulunan Neandertal genetik materyallerinin kalıntıları, iki türün etkileşime girdiğini ve hatta seks yaptıklarını gösteriyor. Ancak başka türden etkileşimler de olası.

Bazı araştırmacılar av hayvanları ve taş aletler gibi şeylerin yapımında kullanılan ham maddelere erişim için rekabetin olduğunu ileri sürüyor. Diğerleri ise şiddete dayalı etkileşimlerin olduğunu, hatta savaşların yaşandığını öne sürüyor ve buna bağlı olarak Neandertallerin öldüğünü iddia ediyorlar.

Bu fikir türümüzün şiddetli savaş geçmişi göz önüne alındığında ilgi çekici olabilir. Ancak erken savaşın varlığını kanıtlamak -her ne kadar büyüleyici olsa da- sorunlu bir alan. 

Savaş ya da Cinayet

Yeni araştırmalar savaşa dair kanıtları giderek daha erken tarihli bir eşiğe doğru hareket ettiriyor. Ancak bu tipte kanıtlar bulmak son derece sorunlu.

Sadece bir silahtan kaynaklanabilecek yaraların korunmuş olduğu kemikler, bize belirli bir zaman için, güvenilir şiddet emareleri verir. Fakat bir cinayet ya da aile kavgası ile tarih öncesi bir savaşı birbirinden nasıl ayırabilirsiniz?

Bu soru bir dereceye kadar, bütün yaşayanlarının öldürüldüğü ve birlikte gömüldüğü bir dizi Neolitik döneme tarihlendirilmiş Avrupa yerleşimlerinde görülen katliamlar sayesinde yanıtlandı.

Bir süre için bu keşifler sorunu çözmüş gibi göründü; tarım nüfus patlamasına yol açıyordu ve bu baskı grupları savaşmaya zorluyordu. Ancak avcı-toplayıcılara ait kemiklerin daha erken tarihli toplu ölümleri, tartışmayı yeniden başlattı.

Savaşın Tanımlanması

Bir başka zorluk, savaş tanımının anlamını yitirmeden, geniş ve belirsiz hale gelmeden tarih öncesi toplumlara uygulanabilmesinin son derece zor olması. Sosyal antropolog Raymond Kelly’nin öne sürdüğü üzere aşiret toplumları arasında grup şiddeti gerçekleşebilirken, bu olay çatışmaya dahil olanlar tarafından her zaman savaş olarak görülmez.

Örneğin, cinayet, büyücülük ve sosyal sapkınlıklar için adaletin dağıtımında, bu işleri yapmak ile suçlanan kişi çok sayıda kişi tarafından saldırıya uğrayabilir. Bununla birlikte, bu tip toplumlarda savaş eylemleri genellikle bir tek kişinin organize bir grup tarafından pusuya düşürülmesi ve öldürülmesini içerir.

İki senaryo da dış gözlemci için özdeş görünür ancak biri savaş eylemi olarak görülürken diğeri değildir. Bu bakımdan savaş, niceliksel olarak değil, sosyal bağlam ile tanımlanır.

(Bu Neandertaller İklim Değişikliğine Nasıl Uyum Sağladı?)

Önemli nokta, ihtilaflı olunan bir grubun herhangi bir üyesinin, tüm topluluğu temsil etmesi ve böylece geçerli bir hedef haline gelmesi ile oluşan bir mantığın yürürlükte olması. Örneğin bir grup yağma için misilleme yaptığında, diğer grubun daha önce böyle işlere karışmayan bir üyesi de öldürülebilir.

Bu manada savaş fiziksel olduğu kadar soyut ve yanal düşünceyi de içeren bir ruh halidir. Bu tür savaş eylemleri erkeklere olduğu kadar kadınlara ve çocuklara da yönelir. Bu davranışı erken modern insanların kemiklerindeki kanıtlarda görebiliyoruz.

Fosil Kayıtları

Peki bütün bunlar, modern insanlar ve Neandertallerin savaşa girip girmediği sorusu için ne anlama gelir?

Neandertallerin şiddet eylemlerine karıştıkları ve buna yatkın oldukları konusunda hiçbir şüphe bulunmuyor. Fosillerin çoğunlukla kafalarında künt yaralamaların tekrarlayan örnekleri yo. Ancak bunların çoğu modern insanın Avrupa’ya varışından önce ve bundan dolayı iki tür arasındaki karşılaşmalar sırasında gerçekleşmesi mümkün değil.

Benzer biçimde, anatomik olarak erken modern insanların seyrek fosil kalıntıları arasında silahla yaralamanın çeşitli örnekleri mevcut, ancak bunların çoğu Neandertallerin ortadan kaybolmasından binlerce yol sonrasına ait.

Neandertallere karşı şiddetin izlerine dair kanıtlara sahip olduğumuz örneklerin neredeyse tamamı sadece erkeklerden meydana geliyor. Bu, savaşın değil erkekler arasındaki bir rekabetin sonucunda ortaya çıkan şiddetin izleri gibi görünüyor.

Neandertallerin şiddet eylemlerine dair hiçbir şüphe bulunmasa da, savaş kavramını modern insan kültürlerinin anladıkları gibi kavramsallaştırabilme kabiliyetleri tartışmaya açık. İki türün küçük ve dağınık popülasyonlarının üyeleri temasa geçtiğinde -kesin kanıtımız olmasa da-, şiddetli etkileşimlerin yaşanmış olması mümkün. Ancak bunlar gerçek savaşlar olarak nitelendirilemez.

Kuşkusuz, Üst Paleolitik dönemden (50.000 ila 12.000 yıl önce) modern insan iskeletlerinde, daha yeni Mezolitik ve Neolitik dönemlerde de aynı kalan, şiddetle ilişkili bir travma modeli görebiliriz. Ancak, Neandertallerin bu kalıbı izlediği hiç de net değil.

Neandertallerin yok oluşundan modern insanların sorumlu olup olmadığı sorusuna gelince, Avrupa’nın birçok yerindeki Neandertallerin türümüz gelmeden önce yok olmuş gibi göründüğünü belirtmek gerekir. Bu, modern insanların, ister savaş ister rekabet yoluyla olsun, tamamen suçlanamayacağını gösteriyor.

Bunun yanında mevcut olduğu görünen şey, Neandertaller tarafından tercih edilen ormanlık alanların iklim değişikliği sabebiyle sürekli ve dramatik bir şekilde azalması. Afrika’dan yeni çıkmış olmalarına rağmen, modern insanlar farklı ortamlara uyum konusunda daha esnekti. Bu sayede, giderek yaygınlaşan soğuk ve açık habitatlarla başa çıkma konusunda, Neandertallerin hayatta kalma yeteneklerine göre çok daha iyi görünüyorlar.

Dolayısıyla ilk modern Avrupalılar organize savaş yapabilen ilk insanlar olsalar da, bu durumun Neandertallerin ortada kaybolmasından sorumlu ve hatta gerekli olduğunu söyleyemeyiz. Neandertaller gezegenimizin doğal evriminin kurbanları olabilirler.

The Conversation. Martin Smith, John Stewart. 9 Kasım 2020.