Dünyanın İlk At Binicileri Karadeniz Yakınlarında Bulundu

Araştırmacılar, 4.500 ila 5.000 yıllık kurganlarda bulunan insan iskeleti kalıntılarını inceleyerek ata binmenin kanıtlarını keşfettiler.

Kurganlar Yamnaya kültürüne aitti. Yamnayalar, daha yeşil otlaklar bulmak için Pontus-Hazar bozkırlarından günümüz Romanya ve Bulgaristan ülkelerinden Macaristan ve Sırbistan’a kadar göç etmişlerdi.

Yamnayalılar, göçebe sığır ve koyun çobanlarıydı, şimdi ise artık at sırtında oldukları biliniyor.

Helsinki Üniversitesi’nde Arkeoloji Profesörü ve keşfi yapan uluslararası ekibin bir üyesi olan Volker Heyd, “Binicilik, MÖ 4. bin yılda Batı Avrasya bozkırlarında atların varsayılan evcilleştirilmesinden kısa bir süre sonra gelişmiş gibi görünüyor. MÖ 3000 ile 2500 yılları arasında Yamnaya kültürünün üyeleri arasında oldukça yaygındı.” diyor.

(İlgili: Atların Ne Zaman Evcilleştirildiğine Dair Bulgular Artıyor)

Karadeniz’in batısındaki bu bölgeler, Yamnaya kültüründen gelen göçebe çoban gruplarının Geç Neolitik ve Kalkolitik geleneklerin köklü çiftçi topluluklarıyla ilk kez karşılaştığı bir temas bölgesini oluşturuyor. On yıllar boyunca, bozkır insanlarının Güneydoğu Avrupa’ya Erken Tunç Çağındaki yayılımı şiddetli bir istila ile açıklandı. Antik DNA araştırmalarının ortaya çıkmasıyla, doğudan gelen bu göçmenler ile yerel toplumların üyeleri arasındaki farklar daha da belirgin hale geldi.

Antik DNA araştırmalarının ortaya çıkmasıyla, doğudan gelen bu göçmenler ile yerel toplumların üyeleri arasındaki farklar daha da belirgin hale geldi.

Helsinki Üniversitesi’nden başka bir ekip üyesi olan Bianca Preda-Bălănică, “Araştırmamız şimdi etkileşimlerinin daha ayrıntılı bir resmini sağlamaya başlıyor. Örneğin, beklendiği gibi fiziksel şiddet bulguları şu ana kadar iskelet kayıtlarında neredeyse hiç yok. Ayrıca, ilk temaslarından sonraki 200 yıl içinde, yeni gelenler ve yerel halk arasındaki maddi kültür ve cenaze törenlerindeki karmaşık değişim süreçlerini anlamaya başlıyoruz.” diyor.

Binicilik, insanlık tarihinde çok önemli bir andı

Hayvanların, özellikle de atın ulaşım için kullanılması, insanlık tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. Hareketlilik ve mesafedeki önemli kazanımın sağladığı geniş arazi kullanımının, ticaret ve savaş üzerinde derin etkileri oldu. Mevcut araştırmalar çoğunlukla atların kendilerine odaklanıyordu.

Bununla birlikte, ata binme, iki bileşenin (binek ve binicisi) etkileşiminden oluşuyor. Ek olarak insan kalıntıları, eski at kalıntılarından daha fazla sayıda ve daha eksiksiz durumda mevcut. Ata binmek özel ekipman olmadan mümkün olduğundan, erken binicilikle ilgili arkeolojik buluntuların olmaması beklenmedik bir durum değil.

İskeletlerde binicilik izleri bulunabilir

Biyoantropolog ve Science Advances’te yayımlanan çalışmanın baş yazarı Martin Trautmann, “Yaklaşık 150’si Yamnayalılara ait kurganlarda bulunan 39 bölgeden 217’den fazla iskelet inceledik. İnsan iskeletlerindeki aktivite modellerini teşhis etmek kolay değildir. Belirli bir mesleği veya davranışı gösteren tekil özellikler yok. Semptomlar, yalnızca bir sendrom olarak kombinasyon halinde, geçmişin alışılmış faaliyetlerini anlamak için güvenilir içgörüler sağlar.” diyor.

Uluslararası ekip, binicilik faaliyetinin (“binicilik sendromu” olarak adlandırılır) göstergeleri olarak belirlenen altı teşhis kriteri setini kullanmaya karar verdi:

• Pelvis ve uyluk kemiği (femur) üzerindeki kas bağlantı yerleri;
• Kalça çukurlarının normalde yuvarlak olan şeklindeki değişiklikler;
• Asetabular kenarın femur boynu üzerindeki baskısının neden olduğu baskı izleri;
• femur çapı ve şekli;
• Tekrarlanan dikey etkinin neden olduğu vertebral dejenerasyon;
• Tipik olarak düşmeler, tekmeler veya atların ısırmalarından kaynaklanabilecek travmalar.

Teşhis güvenilirliğini artırmak için ekip ayrıca daha katı bir filtreleme yöntemi kullandı ve her semptomun teşhis değerini, ayırt ediciliğini ve güvenilirliğini dikkate alan bir puanlama sistemi geliştirdi. Sonuç olarak, toplam örneklemdeki 156 yetişkin bireyden en az 24’ü (yüzde 15,4) “olası binici” olarak sınıflandırılabilirken, beş Yamnaya ve iki sonraki ve muhtemelen daha önceki iki kişi “yüksek olasılıkla binici” olarak nitelendirildi.

Trautmann, “İskelet kayıtlarında bu özelliklerin oldukça yüksek yaygınlığı, özellikle genel olarak sınırlı olan bütünlük açısından, bu insanların düzenli olarak ata bindiklerini gösteriyor.” diyor.

Ata binmenin birincil kullanımının hareketli bir pastoral yaşam tarzında bir kolaylık olarak daha etkili sığır gütmeye izin vermek için mi, hızlı ve uzak menzilli baskınlarda araç olarak kullanmak için mi, yoksa sadece statü sembolü olması için mi olduğunu anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuluyor.

Daha da erken gerçekleşmiş olabilir mi?

Emeritus Profesör ve aynı zamanda çalışmanın kıdemli ortak yazarı David Anthony, “İlgi çekici bir mezarımız var.” diyor.

“Csongrad-Kettöshalomin, Macaristan’da yaklaşık MÖ 4300 tarihli ve pozisyonundan ve eserlerinden uzun süredir bozkır göçmeni olduğundan şüphelenilen bir mezar, şaşırtıcı bir şekilde altı binicilik patolojisinden dördünü taşıyordu, bu da muhtemelen Yamnaya’dan bin yıl önce ata binildiğini gösteriyor.”

“Münferit bir vaka kesin bir sonucu destekleyemez, ancak bozkırlarda bu dönemin Neolitik mezarlıklarında, zaman zaman insan mezarlarına sığır ve koyunlarınkilerle birlikte at kalıntıları yerleştirilmişti ve at başı şeklinde taşlar oyulmuştu. Açıkçası, bu binicilik test etme yöntemini daha eski koleksiyonlara bile uygulamamız gerekiyor.”

Yamnayalar kimdi?

Yamnayanlar, MÖ 4. binyılın sonunda Pontus-Hazar bozkırlarında gelişen bir nüfus ve kültürdü.

Önemli yenilikler tekerleği ve vagonu benimseyerek, hareket kabiliyetlerini büyük ölçüde geliştirebildiler ve başka türlü ulaşamayacakları devasa bir enerji kaynağından yararlanabildiler. Nehirlerden uzaktaki bozkır otlakları, büyük sığır ve koyun sürülerini beslemelerini sağlıyordu.

Böylece yeni bir yaşam tarzına bağlı kalan bu pastoralistler, dünyadaki ilk gerçek göçebeler olmasa da, sonraki iki yüzyıl içinde, batıda Macaristan ile doğuda Afanasievo kültürü, Moğolistan ve batı Çin arasında 5.000 kilometreden fazla bir alanı kapsayacak şekilde çarpıcı bir biçimde genişledi.

Ölülerini kurgan adı verilen büyük toprak yapıların altındaki mezar çukurlarına gömen Yamnayaların proto-Hint-Avrupa dillerini ilk yayanlar olduğu söyleniyor.

University of Helsinki. 3 Mart 2023.

Makale: Martin Trautmann et al. (2023). First Bio-Anthropological Evidence for Yamnaya Horsemanship. Science Advances.