Beaker Kültürünün Gelmesiyle Britanya’nın Popülasyonu Tamamen Değişti

4500 yıl önce ortaya çıkan ve Avrupa’yı etkisi altına alan Beaker kültürünün Britanya’ya gelmesiyle, burada yaşanan genetik değişim aynı ana denk geliyor.

Çan şeklindeki birbirinden farklı kaplar, Beaker halkına ve kültürüne adını verdi. F: Alamy

Yaklaşık 4500 yıl önce, çan şekilli çanak çömleğe duyulan gizemli rağbet, tüm tarihöncesi Avrupa’yı etkisi altına aldı. Arkeologlar yaklaşık 100 yıldır, ‘Beaker’ kültürünü tanımlayan çanak çömleklerin önemini anlamaya çalışıyor. Bazıları bu kültürün, farklı gruplar tarafından paylaşılan Bronz Çağ’ın en ünlü modası olduğunu savunuyor. Ancak diğerleri, onları Beaker halkının muazzam göçünün kanıtı olarak görüyor.

Yeni yapılan ve şimdiye kadarki en büyük antik genom çalışmalarından biri, her iki düşüncenin de doğru olduğunu öneriyor. bioRxiv’de yayınlanan çalışma, 170 eski Avrupalının genomlarını analiz etti ve yüzlerce eski ve modern genom ile karşılaştırdı. Iberya ve Orta Avrupa’da, Bell Beaker çanak çömleklerinin yakınlarında bulunan iskeletler, az sayıda genetik bağları paylaşıyor; bu da bu insanların göç eden tek bir nüfus olmadığını gösteriyor. Ancak Britanya’da, Beaker çanak çömlekleriyle ilişkili kişiler, adanın daha önceki sakinlerinin neredeyse tamamen yerini almış, genetik olarak apayrı bir grup gibi görünüyor.

Eğer doğruysa, bu Britanya’daki Neolitik çiftçilerin (Stonehenge de dahil olmak üzere devasa dikilitaşları yapanlar) Beaker istilacıları tarafından kovulduğunu gösteriyor.

Yaklaşık MÖ 2500 yıllarında Stonehenge’in inşası sırasında, Taş Devri Britanyalılarının yerini Bronz Çağı Beaker halkının alıyor. F: Peter Adams/Getty Images

Araştırmaya dahil olmayan Harvard Tıp Okulunda bir nüfus genetiği uzmanı olan Pontus Skoglund, bu sonucun kendisi için büyük bir sürpriz olduğunu belirtiyor ve “Stonehenge’i inşa eden insanlar muhtemelen sonraki insanların soyuna herhangi bir katkıda bulunmadılar. Eğer bulundularsa bile bu çok düşük derecede.” diyor.

Bazı arkeologlar, araştırmanın Beaker istilasının ölçeğini kanıtlamadığını söylüyor ancak eski-DNA araştırmalarının arkeolojiyi nasıl büyük ölçüde etkilediğini simgeleyen önemli bir çalışma olduğunu kabul ediyor.

Beaker fenomeni

Beaker kültürü eserlerinin çeşitliliği, onları bir özgün bir kültürden ortaya çıkmış gibi tanımlamayı zorlaştırıyor. Birçok araştırmacı, bu kültürün yayılımını “Bell Beaker fenomeni” olarak adlandırmayı tercih ediyor. Muhtemelen içki kapları olarak kullanılan ayırıcı çanak çömlekler neredeyse her yerde bulunuyor; Çakmaktaşı ok uçları, bakır bıçaklar ve taş bileklikler de oldukça yaygın. Fakat çanak çömlek ve mezar stilinde bölgesel olarak farklılıklar var. İskandinavya’dan Fas’a ve İrlanda’dan Macaristan’a kadar yayılan Beaker kültürünün geniş ancak kesintili coğrafi aralığı daha fazla karışıklığa neden oldu. Birkaç yüz yıl sonra çanak çömlekler ortadan kayboluyor.

2004 yılında, bölgesel jeokimyaya göre değişen stronsiyum izotoplarının analizi, bazı Beaker kültürüyle ilişkili bireylerin ömrü boyunca göç ettiğini ileri sürdü. Daha önceki antik DNA çalışmaları, Beaker ile ilişkili olan Orta Avrupa’daki bireylerin, Rusya ve Ukrayna’dan gelen ‘Step’ halklarının akını ile bağlayan büyük bir göçe işaret etti.

Harvard Tıp Okulu’nda genetik uzmanı Iñigo Olalde ve David Reich öncülüğündeki son çalışma, Bronz Çağı arkeologları da dahil olmak üzere birçok enstitüden 103 araştırmacının katılımıyla yapıldı. Reich’in ekibi, Avrupa’da MÖ 4700 ila 1200 yılları arasında yaşamış bireylerin genomlarında 1 milyondan fazla DNA varyantını analiz etti.

Görsel: m. Vander Linden Antiquity 81, 343–352 (2007)

Analizler,  belirli bir yerden ortaya çıkan ‘Beaker halkı’ fikrini ortadan kaldırıyor gibi görünüyor. Iberia’daki bireyler, orta Avrupa’daki insanlarla küçük bir soy paylaştılar. Aynı bölgedeki Beaker ile ilişkili insanlar bile farklı genetik kaynaklardan geliyordu. Bu model Avrupa’daki kitlesel göçlerle öne çıkan karışıklıklarla çelişiyor. Skoglund, “Bell Beaker, yayılanın insanlar değil, çanak çömlek olduğunu gösteren en iyi örnek.” diyor.

Ancak İngiltere’de, Bell Beaker çanak çömleklerinin gelişiyle, adadaki insanların genetiğinde yaşanan değişim aynı ana denk geliyor. Reich’in ekibi, İngiltere çapında 19 Beaker bireyinin genomlarını analiz etti ve oradaki 35 Neolitik çiftçininki ile çok az benzerlik olduğunu keşfetti. İngiltere’deki Beaker kültürü insanları, Hollanda’daki 14 kişiyle daha yakından ilişkiliydi ve yerine geçtikleri insanlardan daha açık renkli cilt ve gözleri vardı.

Araştırmaya göre, MÖ 2000 yılına gelindiğinde, Neolitik soylar Britanya’nın antik genomlarından yok oluyor ve büyük ölçüde Beaker kültürüyle ilişkili DNA tarafından domine ediliyor.

Yaşayan İngilizlerin genomları vasıtasıyla adanın gelişimini inceleyen University College London’da istatistiksel bir genetikçi olan Garrett Hellenthal, bu değişimi “oldukça çarpıcı” olarak yorumluyor ve “Elde edilecek daha fazla veri, yeni sürprizleri ortaya çıkarabilir. Fakat araştırma ekibi, Beaker halkının bölgedeki erken tarımcıların yerine geçtiğini gösteren iyi bir araştırma hazırladı.” diyor.

İskoçya’da Bulunan 3700 Yıllık Kadının Yüzü Canlandırıldı

Stonehenge Yakılarak Gömülen İnsan Mezarlığı Olabilir

Nature.com. 17 Mayıs 2017.

Makale: Olalde, I., Brace, S., Allentoft, M. E., Armit, I., Kristiansen, K., Rohland, N., … & Altena, E. (2017). The Beaker Phenomenon And The Genomic Transformation Of Northwest Europe. bioRxiv, 135962.