Akdeniz’deki Neandertaller İklim Yüzünden Yok Olmadı

Homo Neanderthalensis’in nesli, iklimdeki değişiklikler yüzünden tükenmedi; en azından 42.000 yıl önce Batı Akdeniz’de yaşayan birkaç Neandertal grubunun yok oluşu buna bağlı değildi.

Bologna Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi; İtalya’nın Apulia Bölgesi’nde yer alan bazı mağaralardaki dikit numunelerinin analizi yardımıyla yapılan, son Buzul Çağı’nın detaylı paleoiklimsel rekonstrüksiyonu sonrasında bu kanıya vardı.

Araştırmacılar, yaklaşık 45.000-42.000 yıl önce Neandertaller ve Homo sapiens’lerin 3.000 yıl kadar bir arada yaşadığı Murge Karst Platosu üzerinde yoğunlaştı.

Dikitlerden elde edilen veriler, o zaman diliminde yaşanan iklim değişikliklerinin büyük bir önem arz etmediğini gösterdi. “Çalışmamız Apulia Bölgesi’nin, Neandertallerden Homo sapiens’lere geçiş sırasında bir ‘iklim oyuğu’ görevi gördüğünü gösteriyor.” diyor çalışmanın başyazarı araştırmacı Andrea Columbu.

(Simülasyonlar, Neandertal Yok Oluşunun Nedenini Açıklıyor)

“Bu zaman diliminde dikkate değer iklim değişikliklerinin meydana gelmesi pek mümkün görünmüyor, en azından Apulia’daki Neandertallerin yok oluşuna sebep olacak derecede güçlü bir iklim değişikliği yaşanmadığını düşünüyoruz; bu durum Akdeniz’in diğer bölgeleri için de geçerli.”

İklim Değişikliği Hipotezi

Neandertallerin (yaklaşık 42.000 yıl önce, Avrupa’da) yok olmasına değişen iklimin sebep olduğuna dair hipotez, bilim dünyasında kayda değer bir destek buldu. Bu teoriye göre, Buzul Çağı’nda gerçekleşen keskin ve hızlı iklim değişikliklerinin getirisi olan aşırı soğuk ve kuru hava, Neandertallerin neslinin tükenmesindeki belirleyici faktördü.

Bu keskin değişikliklerin var olduğunu, Grönland’daki buz çekirdeklerinin analizlerine ve Kıta Avrupası’nın diğer paleoiklimsel arşivlerine bakarak doğrulayabiliriz. Fakat konu Neandertallerin 100.000 yıl önce yaşamaya başladıkları Akdeniz Bölgesi’ndeki bazı alanlara geldiğinde veriler, farklı bir hikaye anlatıyor.

Batı Akdeniz, tarih öncesi bulgular bakımından oldukça zengin; ancak şimdiye kadar hiç kimse Neandertallerin iskan ettiği bu alanların paleoiklimsel rekonstrüksiyonu hakkında çalışmamıştı.

Dikitlerin Önemi

Batı Akdeniz’in iklim geçmişi hakkındaki sorulara cevap bulmak için yönümüzü nereye çevirmeliyiz? Bologna Üniversitesi’nden araştırma ekibi Apulia’daki Murge Platosu’na odaklandı.

“Apulia, antropolojik devinimleri anlayabilmemizin anahtarı: Biliyoruz ki Neandertaller de Homo sapiens’ler de yaklaşık 45.000 yıl önce orada bir arada yaşadı.” diyor Andrea Columbu.

“Dünya üzerinde nispeten küçük bir alanda iki türün bir arada var olduğu çok az yer bulunuyor. Bu durum Murge Platosu’nu, iklimi ve Neandertal’den Sapiens’e geçişin temellerini incelemek bakımından mükemmel bir mekan yapıyor.”

Peki bize bu kadar uzak bir zaman diliminin iklim rekonstrüksiyonunu meydana getirmek nasıl mümkün olabiliyor? Bu sorunun cevabı dikitlerde gizli. Bu kaya formasyonları karstik mağaralarda, tavandan damlayan sular sayesinde yerden yükseliyor.

“Dikitler, paleoiklim ve paleoortama dair mükemmel bir arşiv niteliğinde.” diye açıklıyor Bologna Üniversitesi’nden araştırma koordinatörü Jo De Waele.

“Dikitler yağmur suyunun damlamasıyla şekil aldığından, yağmurun varlığı ya da yokluğu hakkında şüphe götürmez kanıtlar sunuyor. Dahası, karbon ve oksijen izotopları içeren kalsitten oluşuyorlar. Oksijen izotopları, dikitlerin oluşumu sırasında var olan toprağın yapısı ve yağan yağmurun miktarı hakkında net bilgiler sağlıyor. Daha sonra bu bilgi parçalarını radyometrik tarihleme yöntemi ile birleştirebiliyoruz; bu yöntem, dikitlerin formasyon safhalarının son derece hatasız bir rekonstrüksiyonunu sunuyor.”

(Kısmen) Kararlı Bir İklim

Dikitlerin oluşma hızına dair elde edilen bilgi, bu çalışmanın dikkate değer ilk sonucu. Araştırmacılar, Apulia’daki dikitlerin hem önceki Buzul Çağlarında hem de son Buzul Çağı’nda istikrarlı bir damlama temposuyla oluştuğunu keşfetti. Bu tespit, incelenen bin yıllık dönem boyunca iklimde ani bir değişikliğin meydana gelmediği anlamına geliyor. Böyle bir değişiklik meydana gelmiş olsaydı (örneğin kuraklık), bu durum dikitlerde gözlemlenebilirdi.

İncelenen dikitlerden biri, diğerlerine oranla araştırma konusuyla alakalı daha çok şey barındırıyordu. Araştırmacılar, Castellana Grotte adlı alanda (İtalya’nın Bari ilinde bir komün) yer alan Pozzo Cucù Mağarası’ndaki bu 50 santimetrelik dikitten numune aldı ve 27 adet yüksek hassasiyetli tarihlendirme ile 2.700 adet kararlı oksijen ve karbon analizi yürüttü.

Tarihlemeye göre, son Buzul Çağı’nın en uzun zamanlarının Avrupa’da ve Batı Akdeniz’deki bir yansıması olan bu dikit, 106.000 ila 27.000 yıl önce oluşmuştu; ayrıca Neandertallerin soyunun tükenmesine yol açmış olabilecek hiçbir ani iklim değişikliğinin izini de taşımıyordu.

“Yürüttüğümüz analizler, 50.000 ila 27.000 yıl önce yağışta çok küçük değişimler yaşandığını gösteriyor; fakat bu değişimin boyutu, mağara üzeri ortamdaki florada değişiklikler yaratmak için yeterli görünmüyor.” diyor Jo De Waele.

“Karbon izotopları; toprağın biyoverimliliğinin, Neandertaller ve Homo sapiens’lerin 3.000 yıl birlikte var olduğu zaman dilimi boyunca istikrarını koruduğunu gösteriyor. Bu, florada ve dolayısıyla iklimde önemli değişimler yaşanmadığı anlamına geliyor.”

Teknoloji Hipotezi

Görünüşe göre sonuçlar, son Buzul Çağı’nda meydana gelen köklü iklim değişikliklerinin, Akdeniz Bölgesi’nde Kıta Avrupası ve Grönland’dakinden daha farklı etkilere sahip olduğunu gösteriyor. Bu çıkarım, Neandertallerin yok olmasının sorumlusunun iklim değişiklikleri olduğu fikrini bertaraf edebilir.

Homo sapiens’lerle birkaç bin yıllık birlikte var oluştan sonra, Neandertallerin yok oluşuna nasıl bir açıklama getirebiliriz? Bologna Üniversitesi’nde paleontolog olan, çalışmanın yazarlarından Stefano Benazzi, bu soruya bir cevap sunuyor.

“Elde ettiğimiz sonuçlar, birçok akademisyen tarafından ileri sürülen, Neandertallerin yok oluşunda teknolojinin parmağı olduğuna dair hipotezi doğruluyor.” diyor Benazzi. “Bu hipoteze göre Homo sapiens’ler, Neandertallerinkinden çok daha gelişmiş bir teknolojiyle avlanıyordu. Bu durum Sapienslerin, 3.000 yıllık birlikte var oluştan sonra soyu tükenen Neandertallere karşı üstünlüğünün temel nedenini yansıtıyor.”

Università di Bologna. 20 Temmuz 2020.

Makale: Andrea, C., Veronica, C., Christoph, S., Stefano, B., John, H., & Hai, C. (2020). Speleothem record attests to stable environmental conditions during Neanderthal–modern human turnover in southern Italy. Nature Ecology & Evolution, 1-8.