IŞİD’ten Kaçan Arkeologlar Şanidar Mağara’sına Geri Döndü

Kuzey Irak’taki Şanidar Mağarasında kazılar yapan Graem Barker ve ekibi, Ağustos 2014’te IŞİD tarafından bölgeden uzaklaştırılmıştı. Geçen ay, Kürdistan Eski Eserler Müdürlüğü’nün desteğiyle bölgeye geri dönen ekip, araştırmalarına yeniden başladı. Neandertallerin yaşamına ışık tutacak üç haftalık bir kazı sürecini tamamlayan Barker ve ekibi Nature dergisine bir röportaj verdi.

Irak’ın kuzeyinde, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde bulunan Şanidar Mağarası, Neandertallerin yaşamına açılan bir pencere olma özelliğini taşıyor. 1950 – 1960 yılları arasında yapılan kazılardan elde edilen bulgular, modern insanın akrabalarından olan Neandertallerin hasta bakımına önem verdiklerini, ölü gömme geleneklerinin olduğunu ve aralarında şiddetli çatışmalar yaşadıklarını bizlere aktarıyordu.

Şanidar Mağarası’nın Önemi

Antropolog Ralph Solecki bundan 60 yıl kadar önce, tarih öncesi döneme ait ikonik bir bölge olan Şanidar Mağarası’nda Neandertal mezarlarını ortaya çıkardı. O günden bu yana durmaksızın zihni meşgul eden sorulardan bir tanesi de bulunanların gerçek mezarlar olup olmadığıydı. Ortaya çıkarılanlar gerçek mezarlar mıydı? Yoksa sadece kaya düşmesi sonucu ölen Neandertallerin cesetlerine mi ulaşılmıştı?

Neandertallerin sosyal organizasyonları mevzu bahis olduğunda sıkça atıfta bulunulan bir başka konu ise, Ralph Solecki’nin kazıları sırasında bulunan Neandertallerden bir tanesinin hayattayken kötü bir şekilde yaralanmasına karşın yaşamına devam edip ileriki yaşlarında vefat ettiğinin tespit edilmesiydi. Bu da sakat kalan Neandertalin geri kalan hayatı boyunca ait olduğu topluluk tarafından bakıldığına işaret ediyordu.

Bir diğer önemli bulgu ise yine Ralph Solecki’nin kazıları sırasında ortaya çıkarılan çiçekli mezardı. Neandertal mezarında bulunan polen kalıntıları bilim çevrelerinde cenazenin çiçekler ile birlikte gömüldüğü kanısını uyanıdırmıştı. İşte bu yüzden Şanidar Mağarası ve Neandertal mezarları, Neandertallerin yaşamı, kültürü ve ölü gömme gelenekleri adına yapılan tartışmaların merkezinde bulunuyor.

Şanidar Mağarası’nda bulunan bir Neandertal iskeleti, Bağdat’ta Irak Ulusal Müzesi’nde sergileniyor.

Mağaraya Neden Geri Döndüler?

60 yıl öncesinde olmayan tarihlendirme metodlarıyla Neandertallerin yaşlarını tespit etmek  ve Neandertal mezarları ile ilgili soruları çözmek için geri döndüklerini belirten Gream Barker, Neandertallerin yok oluşları ile ilgili tartışmalarla da yakından ilgilendiklerini söylüyor. Neandertallerin yok oluşunda ani iklim değişiklikleri ne ölçüde etkiliydi? Ya da Modern insanın ortaya çıkışı Neandertallerin yok oluşunda nasıl bir rol oynadı? İklim değişikliği ile ilgili süreç, delilleriyle birlikte bilim çevrelerince tartışılsa da G. Barker, Güney Batı Asya’da bu tarz bir vaka yaşandığına dair henüz elde somut bir veri olmadığını söylüyor.

Barker, küçük ölçekli saha çalışmaları yaparak ve eski kazılara ait arşivleri tarayarak Neandertallerin  ve modern insanların nerede ne şekilde yaşadıklarına iklim değişikliğiyle nasıl başa çıktıklarına dair bir sürü bilgi etme olanağının olduğuna vurgu yapıyor.

Geçen Yıl IŞİD ile Ne Yaşandı?

Barker, geçen yıl Ağustos ayında Eylül’e kadar sürecek ilk büyük kazı sezonu için Erbil’e gittiklerini ancak Erbil’e vardıktan bir gün sonra IŞİD’in Erbil’e saldırdığını söylüyor. Saldırıdan beş, altı gün sonra Cambridge Üniversitesi’nin de uyarılarıyla geri dönmek zorunda kaldıklarını aktarıyor.

Şanidar’ın Erbil’de olmasına karşın Erbil’in merkezine uzak, dağlık bir bölgede konumlandğını belirten Barker, İran ve Türkiye sınırlarından birkaç saatlik araba yolculuğuyla bölgeye kolayca ulaşılabileceğini belirtiyor. Erbil’in dağın eteklerinde kurulmuş bir şehir olduğunu ve IŞİD’in bölgenin batı ve güneybatısından Suriye’ye kadar olan kesimi elinde tuttuğunu belirterek aralarında coğrafi bir uzaklık olduğunu vurguluyor.

IŞİD’in bölgedeki diğer arkeolojik sit alanlarına verdiği zararlara karşın Şanidar’da gözle görülebilir arkeolojik kalıntılar olmadığı için bunlardan etkilenmediğini ve Kürt halkının bu bölgeninin önemi konusunda son derece bilinçli olduğunu sözlerine ekleyen Barker, Bölge insanının burayla gurur duyduğunu ve tatil günlerinde kalabalık grupların devamlı olarak ziyarete geldiklerini söylüyor.

nature.com