Şempanze ve Bonoboların İnsanlar Gibi Arkadaş Çevreleri Var

Uluslararası bir araştırmaya göre, şempanze ve bonobolar sosyal ilişkilerini tıpkı insanlar gibi yapılandırıyor.

Araştırmaya göre hem şempanzelerin, hem de bonoboların sosyal tımarlama davranışını analiz ederek tespit edilen, belirli “arkadaş çevrelerine” sahip olduğu ortaya çıktı.

Bulguları iScience dergisinde yayımlanan yeni çalışma, aynı zamanda bu iki büyük insansı maymun türü arasındaki önemli farklılıkları da ortaya çıkardı: Şempanzeler daha seçici davranıyor ve bu seçicilikleri yaşla birlikte artıyorken, bonobolar daha eşitlikçi (egalitaryen) bir yapı sergiliyordu.

(İlgili: Dişiler Erkeklerden Neden Daha Uzun Yaşıyor?)

İnsanlar, zamanlarını ve enerjilerini öngörülebilir, giderek genişleyen “arkadaş çevrelerine” yatırma eğiliminde. Genellikle, insanların yakın arkadaşlar ve aileden oluşan bir iç çevresi, ardından daha çevresel arkadaşlar, uzak tanıdıklar ve yabancılardan oluşan dış halkaları vardır. Bu örüntünün yalnızca insanlara özgü olup olmadığı, yoksa diğer primatlarla paylaşılan bir özellik mi olduğu uzun süre belirsizliğini korumuştu.

Sosyal tımarlama

Başyazar Edwin van Leeuwen ve meslektaşları, büyük insansı maymunlarda temel sosyal etkileşim biçimlerinden biri olan sosyal tımarlama davranışını, 24 şempanze ve bonobo grubu üzerinde analiz etti. Ekip daha sonra, maymunların sınırlı sosyal kaynaklarını grup üyelerine nasıl dağıttığını incelemek için matematiksel bir model kullandı.

Bulgular, maymunların çoğunun yoğun tımarlama davranışını birkaç partner üzerinde yoğunlaştırırken, diğer birçok grup üyesiyle daha gevşek bağlar sürdürdüğünü gösteriyor; bu yapı, insanlardaki arkadaşlık katmanlarını (çevrelerini) yansıtıyor. İnsan sosyal ağlarında olduğu gibi, maymunlar da daha büyük gruplarda grup üyelerine karşı daha seçici davrandılar.

İki tür arasında daha eşitlikçi olanı bonobolardı, zira tımarlama zamanlarını grup üyelerine daha dengeli bir şekilde böldüler. Şempanzeler ise tam tersine, zamanlarının daha fazlasını daha az partnere yoğunlaştırarak daha seçici bir strateji izlediler.

Yaşla birlikte artan sosyal seçicilik

İnsanlar yaşlandıkça, daha az kişiyle daha yoğun etkileşim kurma eğiliminde oldukları için iç sosyal çevreleri daralır. Yeni sonuçlar, şempanzelerin de tıpkı insanlar gibi yaşla birlikte daha seçici hale geldiğini gösteriyor. Ancak, bonobolar sosyal çevrelerinde yaşa bağlı böyle bir daralma sergilemedi.

Van Leeuwen, bu farklılığı bonoboların sosyal sistemine bağlıyor: “Bu, muhtemelen onların daha eşitlikçi sosyal sistemlerinden kaynaklanıyor olabilir. Bonobolar, grup sınırlarını aşan sosyal bağlarla, daha akışkan ilişkiler içinde yaşıyor gibi görünüyorlar; bu, şempanzelerde nadiren gözlemlediğimiz bir durum” diyor.

Evrimsel yollar

Van Leeuwen, bulgularını özetlerken, “Bireylerin sosyal çabayı nasıl tahsis ettiğini yönlendiren temel kuralların, birden fazla türde geçerli olduğunu görüyoruz” diyor. “Bu, karmaşık toplumların nasıl organize olduğu konusunda derin bir evrimsel süreklilik olduğunu ortaya koyuyor.”

Ancak, şempanzeler ve bonobolar arasındaki gözlemlenen farklılıklar, sosyal ilişkileri yönetmek için birden fazla evrimsel yol bulunduğunu da gösteriyor.

Van Leeuwen, “Bu örüntüleri anlamak, hem insanlarda hem de diğer hayvanlarda işbirliği, sosyal öğrenme ve duygusal refahı incelemek için çok önemli içgörüler sağlayabilir” diye belirtiyor.

Utrecht Üniversitesi. 31 Ekim 2025.

Makale: van Leeuwen, E. J. C., Escribano, D., Clay, Z., Eens, M., Guéry, J. P., & Haun, D. B. M. (2025). The physics of sociality: Investigating patterns of social resource distribution among the Pan species. iScience, 0(0), 113507.