Fok Derisinden Yapılmış Norveç’in En Eski Kitabı Bulundu

Tüylü fok derisinden yapılmış 13. yüzyıl Hıristiyan ilahi kitabı, Norveç’te günümüze ulaşan en eski kitap olabilir.

Norveç Ulusal Kütüphanesi’ndeki uzmanlar, litürjik ilahi kitabının MS 1.200 civarında yerel bir zanaatkâr tarafından yapıldığını düşünüyor.

Yakın zamanda incelenen, üstü tüylü fok derisiyle kaplı Orta Çağ kodeksi, Norveç’ten günümüze ulaşan en eski kitap olabilir. Küçük Hıristiyan ilahi kitabının MS 1.200 civarında yapıldığı ve Norveçli bir çiftçi ailesinde kuşaklar boyunca elden ele geçtiği düşünülüyor.

(İlgili: Arkeologlar, Avrupa’nın Bilinen En Eski Kitabını Nasıl Keşfetti?)

Hagenes ailesinin adını taşıdığı için “Hagenes kodeksi” olarak bilinen kitap, Norveç Ulusal Kütüphanesi’nin açıklamasına göre, üzerinde hâlâ görülebilir tüy izleri bulunan fok derisine ciltlenmiş iki çift parşömen yapraktan oluşuyor.

Kitabın içindeki metin Latince yazılmış ve müzik notasyonu eşliğinde sekiz Orta Çağ litürjik ilahiyi içeriyor; bunlardan biri Meryem için bir ezgi, bir diğeri ise kendi anma günü olmayan azizleri onurlandıran Azizler Günü’ne ilişkin bir ilahi. Birkaç sayfanın eksik olduğu anlaşılıyor. Hagenes ailesine göre kitap muhtemelen başlangıçta bir kiliseye ya da manastıra aitti.

Norveç Ulusal Kütüphanesi’ne göre el yazması “olağanüstü derecede rustik.” Kurumun konservatörü Chiara Palandri, açıklamada “Düzensiz yazımı ve basit, ev yapımı cildi, yerel malzemelerle çalışan Norveçli bir zanaatkâra işaret ediyor” diyor. Palandri ayrıca, kitaba sarılı kayışın ren geyiği derisinden yapılmış olabileceğini de söylüyor.

Bergen Üniversitesi’nden Orta Çağ Latince profesörü Åslaug Ommundsen, “Bu kitap inanılmaz derecede otantik hissettiriyor. Bir rahibin ya da kantorun kilisede kullanmak için yanında taşıyacağı türden bir şey” diyor.

Norveç Ulusal Kütüphanesi’ne göre, üstünden hâlâ küçük tüylerin çıkıyor olmasıyla birlikte fok derisi cilt Orta Çağ Norveç’inde benzersiz; ancak İskandinavya’nın diğer bazı bölgelerinde nadiren de olsa görülmüş.

Örneğin, 12. ve 13. yüzyıllara ait onlarca Orta Çağ kitap cildinin DNA analizine dayanan yakın tarihli bir çalışma, Fransa’daki Sistersiyen keşişler tarafından üretilen birkaç “tüylü kitabın” fok derisiyle ciltlendiğini ortaya koydu. Aynı çalışma, derilerin İskandinavya, Danimarka, İskoçya ve Grönland ya da İzlanda’yı kapsayan geniş bir coğrafyadan gelen liman foku (harbor seal), harp foku (Pagophilus groenlandicus) ve sakallı foklardan elde edildiğini gösterdi. Bu fok derileri 13. yüzyıl ticaret yolları boyunca muhtemelen Viking Çağı sonrasında İskandinav topluluklarından gelen ondalık vergileri (tithes) şeklinde taşınarak İngiltere ve Belçika’ya ulaştı.

Ancak Palandri’ye göre Hagenes kodeksi, kıta Avrupası’ndaki bu örneklerden farklı görünüyor; bu da eserin yerelde yapıldığına işaret ediyor.

Norveç Ulusal Kütüphanesi, Hagenes kodeksinin mikroskobik incelemesinin kitap cildinin fok derisi olduğunu ortaya koyduğunu, ancak derinin ve parşömenin kökenini araştırmak ve yapım tarihini daraltmak için ek analizler planlandığını belirtiyor. Bu analizler, kodeksin gerçekten Norveç’te günümüze ulaşan en eski kitap olup olmadığını doğrulayacak.

Palandri, “Eğer el yazması gerçekten burada yapılmışsa, fok derisiyle ciltlenmiş bilinen tek Orta Çağ Norveç kitabı olacak. Görünüşü çok basit, ama onu olağanüstü kılan da bu — başka yerlerde kaybolmuş erken dönem kitap yapım uygulamalarının izlerini koruyor” diyor.

Live Science. 7 Kasım 2025.