Şempanzeler İletişim Kurmayı Anne Tarafından Öğreniyor

Genç şempanzeler iletişim biçimlerini baba tarafından değil, annelerinden ve anne tarafındaki akrabalarından öğreniyor.

İsviçre Zürih Üniversitesi’nden Joseph Mine ve meslektaşları tarafından yürütülen bir çalışmaya göre, genç şempanzeler iletişim biçimlerini annelerinden ve anne tarafındaki akrabalarından öğreniyor, ancak babalarının ve baba tarafındaki akrabalarının iletişim davranışlarıyla neredeyse hiç benzerlik göstermiyor.

İnsan çocukları gelişim süreçlerinde iletişim kurmayı öğrenir ve bu davranışları büyük ölçüde birincil bakım verenlerden etkilenir. Şempanzeler de sesli sinyaller, jestler, duruşlar ve yüz ifadeleriyle iletişim kurar; fakat bu davranışların öğrenilmiş mi yoksa genetik olarak mı belirlendiği uzun süredir belirsiz.

Bunu araştırmak için bilim insanları, Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı’nda insan varlığına alışmış 22 vahşi şempanzenin (Pan troglodytes) davranışlarını gözlemledi.

Çalışmada homurtular, havlamalar ve mızmızlanmalar gibi sesli sinyallerin yanı sıra kol hareketleri, bakış yönü ve vücut duruşu gibi sesli olmayan iletişim biçimleri de kaydedildi. Araştırmacılar, şempanzelerin iletişim tarzlarını — yani tipik olarak kaç farklı sesli ve sesli olmayan davranış kombinasyonu kullandıklarını — incelediklerinde, bu tarzın anne ve anne tarafındaki akrabalarla güçlü bir benzerlik gösterdiğini, fakat baba ve baba tarafındaki akrabalarla benzerlik taşımadığını buldu.

Bu sonuçlar, şempanzelerin iletişim biçimlerinin öğrenilmiş bir bileşen içerdiğini düşündürüyor; zira şempanze anneler temel bakım verenlerken babalar yavru bakımına katılmıyor.

Araştırma, şempanzelerin sesli ve sesli olmayan sinyalleri nasıl birleştirdiklerinin sanıldığı kadar genetik olarak belirlenmediğini, bunun yerine tıpkı insanların iletişim kurmayı öğrenmesi gibi sosyal olarak öğrenilebileceğini ortaya koyuyor.

Çalışmada gözlemlenen tüm şempanzeler, annelerinden daha bağımsız hale geldikleri 10 yaşın üzerindeydi; bu da anne soyunun etkisinin şempanzelerin iletişim davranışları üzerinde kalıcı bir etki bıraktığını gösteriyor. Yazarlar, bu sonuçların iletişimin sosyal öğreniminin evrimsel olarak düşünüldüğünden çok daha eskiye dayandığını ima ettiğini söylüyor.

(İlgili: Vahşi Şempanzelerde Alet Kullanımı Yaşlandıkça Azalıyor)

Mine, “Gözlemlediğimiz şey şu: Bazı şempanze anneler çok sayıda sesli-görsel kombinasyon üretme eğilimindeyken, diğerleri çok az üretiyor. Yavrular da anneleri gibi davranıyor ve bu da aileye özgü eğilimler ortaya çıkarıyor” diyor.

Eş yazar Simon Townsend, “İnsanlarda beden dili el hareketlerini ve yüz ifadelerini kapsar, ancak duruş ve bakış yönü değişiklikleri gibi çok daha ince davranışları da içerir. Bizim yaklaşımımız, şempanzelerin bu daha az belirgin özellikleri de öğrenip öğrenmediğini değerlendirmemize olanak sağladı” diye ekliyor.

Eş yazar Katie Slocombe ise şu şekilde tamamlıyor: “Bence, sesli iletişim kurarken daha fazla görsel davranış sergileyen annelerin, aynı şekilde davranan yavrular yetiştirmesi çok ilginç. Bir sonraki heyecan verici adım, yavruların annelerinden yalnızca görsel davranış miktarını değil, aynı zamanda belirli görsel-sesli kombinasyon türlerini de öğrenip öğrenmediklerini görmek olacak.”

Public Library of Science. 5 Ağustos 2025.

Makale: Joseph G. Mine et al. (2025). Chimpanzee mothers, but not fathers, influence offspring vocal–visual communicative behavior. PLOS Biology.