Üzüm, 11.000 Yıl Önce Batı Asya’da Evcilleştirildi

Araştırmacılar, üzümün ilk olarak 11.000 yıl önce Kafkasya’da ve Asya’nın batı bölgesinde yetiştirildiğini ortaya çıkardı.

Bilim insanlarından oluşan bir ekip, üzümlerin şarap yapımında kullanılmasına yol açan iki evcilleştirme olayı olduğunu belirledi.

Science dergisinde yayımlanan makalelerinde grup, çoğunlukla pandemi nedeniyle sokağa çıkma kısıtlamaları sırasında asma çeşitlerinin şimdiye kadarki en büyük genom dizilimini gerçekleştirdiklerini anlatıyor.

İnsanlar uzun süredir sofralık üzüm çeşitlerini tüketmiş ve onlardan şarap yapmış olsalar da, şimdiye kadar üzümlerin evrimsel tarihleri hakkında çok az şey biliniyordu. Uzun zamandır, kültürü yapılan şaraplık asma Vitis vinifera’nın ilk olarak Batı Asya’nın bazı bölgelerinde evcilleştirildiği ve bugün kullanılan tüm ana çeşitlerin onlardan geldiği varsayılıyordu.

(İlgili: Bilinen En Eski Şarap Hâlâ İçilebilir mi?)

Ek olarak, şaraplık asma çeşitlerinin, yemek için üretilen sofralık çeşitlerden önce geldiği varsayılıyordu. Araştırmacılar, bu yeni çalışmada her iki hipotezin de yanlış olduğunu öne süren veriler keşfettiler.

Çalışma, 16 ülkeyi kapsayan 23 bölgeden toplanan 2.448 asma örneğinin genomlarını elde etmeyi ve incelemeyi içeriyordu; örnekler hem yabani hem de evcilleştirilmiş üzüm çeşitlerini içeriyordu. Araştırmacılar, Vitis sylvestris’in kromozom düzeyinde bir genomunu oluşturdular ve ardından onu referans olarak kullanarak 3.186 çeşit koleksiyonu dizilediler.

Sonuç olarak, üzümün ilk olarak Kafkasya’da ve Asya’nın batı bölgesinde olmak üzere iki farklı coğrafi bölgede yetiştirildiğini öğrendiler.

Veriler ayrıca iki bölgede evcilleştirmenin yaklaşık aynı zamanda (kabaca 11.000 yıl önce) meydana geldiğini ve tarımsal çiftçiliğin ilk aşamalarına denk geldiğini ortaya koydu. Ekip ayrıca sofralık üzümlerin de kabaca aynı dönemde evcilleştirildiğini keşfetti.

Araştırmacılar, üzümün evcilleştirilmesine katkıda bulunan ve özellikle üzümlerin yetiştirildiği birçok yerin küresel ısınma devam ettikçe çevresel değişiklikler yaşaması beklendiğinden, şarap yapım sürecini iyileştirmek için kullanılabileceğini söyledikleri birkaç genetik faktör keşfettiler.

Makale: Dong, Y., Duan, S., Xia, Q., Liang, Z., Dong, X., Margaryan, K., … & Chen, W. (2023). Dual domestications and origin of traits in grapevine evolution. Science, 379(6635), 892-901.