Şempanzeler, Başkasını Değerlendirirken Niyeti Dikkate Alıyor

Uluslararası bir araştırma ekibi, şempanzelerin başkalarının hatalarını değerlendirirken niyeti dikkate aldıklarını gösteren kanıtlar buldu. Biology Letters dergisinde yayımlanan makalelerinde grup, tutsak şempanzelerle yaptıkları iki tür deneyi anlatıyor.

Daha önce yapılan araştırmalar, insanların, hata yapma eylemlerinde niyetin oynadığı role değer verdiğini göstermişti. Örneğin çoğu ülkede, yasal kurallar cinayeti adam öldürmekten ayırır. Yargıçlar, failin diğer kişiyi gerçekten öldürmek isteyip istemediğine veya ihmalinden kaynaklanan bir kaza olup olmadığına karar vermelidir. Bu yeni çalışmada araştırmacılar, şempanzelerin aynı tür yargılarda bulunup bulunmadıklarını bulmaya çalıştılar.

İlk deneyde, şempanzelere, bakıcılarına favori ödülleri karşılığında aldıkları bir aleti vermeleri öğretildi. Ancak bir sorun vardı: Bazen, araştırmacılar daha az arzu edilen bir ödül sunuyor ve şempanzeye bazı durumlarda iki seçenek arasında seçim hakkı olmadığını gösteriyordu. Fakat bazen de seçim hakkı tanınıyordu. Bu deneyde, şempanzeler, bakıcının niyetini yargılayıp yargılamadıkları konusunda test edildi – daha az tercih edilen bir ödülü bilerek mi teklif etti, yoksa bu onun kontrolü dışında mıydı?

(İlgili: Köpekler, İnsanın Kasıtlı ve Kasıtsız Eylemlerini Ayırt Edebiliyor)

Şempanzelerin tepkisini inceleyen araştırmacılar, kötü niyetten veya ilgisizlik nedeniyle ikinci sınıf bir ödül teklif edilmesi ile en iyi ödülü sağlayamama arasındaki farkı çok net bir şekilde anladıklarını buldular.

Bir bakıcının daha iyi bir ödül sunabileceği açık olduğunda, ancak bunu yapmamayı tercih ettiğinde, şempanzeler ona tükürerek karşılık verdiler.

İkinci deneyde, araştırmacılar yine ödüller sundular. Ancak bu sefer, bir bakıcı tercih edilen bir ödülü, ikinci bir bakıcının göremediği ama şempanzenin görebildiği yerde sakladı.

Bazı durumlarda, ikinci bakıcı, ikinci sınıf bir ödül sunarken neler olup bittiğini bildiğini şempanzelere açıkça belli etti ve diğer durumlarda, ikinci bakıcının gizli ödül hakkında hiçbir bilgisi olmadığı açıktı. Bu deneyde, şempanzeler koşulları umursamıyor gibi görünüyordu ve her iki durumda da aynı şekilde davrandılar.

Araştırmacılar, yaptıkları deneyler sonucunda şempanzelerin başkaları tarafından haksızlığa uğrayıp uğramadıklarını değerlendirirken niyeti dikkate aldıklarını öne sürüyorlar.

Phys. 4 Mart 2022.

Makale: Engelmann, J. M., Herrmann, E., Proft, M., Keupp, S., Dunham, Y., & Rakoczy, H. (2022). Chimpanzees consider freedom of choice in their evaluation of social action. Biology Letters, 18(2), 20210502.