Şanlıurfa’da Yeni Bir Göbeklitepe: Harbetsuvan Tepesi

Şanlıurfa’daki Harbetsuvan Tepesi, Göbeklitepe benzeri yaklaşık 10.000 yıllık tapınak alanları ve dikilitaşları ile merak konusu oldu.

Şanlıurfa’nın Eyyübiye ilçesinde 2014 yılında keşfedilen ve yeni bir Göbeklitepe olması beklenen Harbetsuvan Tepesi’nde başlatılan kazı çalışmaları devam ediyor.

Şanlıurfa’da Göbeklitepe benzeri birçok arkeolojik alan olduğu zaten biliniyor. Şu ana kadar Göbeklitepe, Nevali Çori ve Karahan Tepe gibi, Taşlı Tepe, Harbetsuvan Tepesi, Sefer Tepe, Ayanlar Höyük, Hamzan Tepe, Yeni Mahalle (Balıklıgöl Höyüğü) ve Kurt Tepesi’nin varlığı biliniyor.

Son dönemde bu arkeolojik alanlardan Karahan Tepe ve Harbetsuvan Tepesi’nde de arkeolojik kazılar başladı. Araştırmalar birçok sürprize gebe.

Tapınak alanları tespit edildi

Harbetsuvan Tepesi’ndeki kazı çalışmaları, Doç. Dr. Bahattin Çelik bilimsel danışmanlığında gerçekleştiriliyor.

Çelik, “Harbetsuvan Tepesi’nde yaklaşık altı dönümlük bir alan içerisinde yaklaşık 2 yıldır kazı yapıyoruz. Harbetsuvan Tepesi’nde aynen Göbeklitepe’de olduğu gibi tapınak alanları tespit ettik. Göbeklitepe’nin son evresine ait bulgular tespit ettik. Harbetsuvan Tepesi de aynen Göbeklitepe gibi çok önemli bir yer olarak karşımıza çıkıyor.” diyor.

(Göbeklitepe’nin Kardeşi Karahan Tepe Üzerine Doç. Dr. Bahattin Çelik Röportajı)

Harbetsuvan Tepesi’nde çakmak taşı, obsidyen gibi küçük buluntuların yanısıra, mimari kalıntılara da rastlandı. Küçük buluntuların çoğu yapıların içlerinde ortaya çıktı. Mimari olarak orta boyutlu taşlar ile kuru duvar tekniğinde dikdörtgen ya da kare planlı yapılar bulundu. Yapıların en dikkat çekici unsurları ise tıpkı Göbeklitepe gibi T biçimli dikili taşlar. Kireçtaşından yapılan bu dikilitaşların yüzleri düzleştirilmişti. Ayrıca birinin üzerinde el parmakları ve kemer tasviri bulunuyor.

Harbetsuvan Tepesi nerede?

Harbetsuvan Tepesi, Şanlıurfa’da Eyyübiye ilçesine bağlı Karahisar kırsal Mahallesinde ve merkeze 53 kilometre mesafede bulunuyor. Kazı çalışmaları Şanlıurfa Müzesi Başkanlığında ve Doç. Dr. Bahattin Çelik bilimsel danışmanlığında yürütülüyor.

Harbetsuvan tepesi Harran ovasını gören çevreye hakım bir tepenin üstüne kurulmuş. Yerleşim yerinin böyle çevreye hakım bir tepenin üzerine kurulmasının bir sebebi, bu noktanın güvenlik açısından önemli olmasının yanı sıra Harran ovasına giren hayvan sürülerinin de takibinin yapılabilmesi.

Harbetsuvan Tepesi’nde neler var?

Kazı çalışmalarının 2017 yılında başladığı ve yeni bir Göbeklitepe olması beklenen Harbetsuvan, MÖ 9000 ile 8200 yılları arasına tarihlendiriliyor. Bölgede yapılan kazı çalışmalarında şu ana kadar ibadet yerleri, depolama alanları, çok sayıda yabani hayvan kemiği keşfedildi.

(Karahan Tepe’de Dikilitaşlardan Oluşan 30 Özel Yapı Olabilir)

Burası yeri Karahan Tepe’nin yaklaşık olarak 7 km güneybatısında yer alıyor. Harbetsuvan yerleşiminin, Karahan Tepe’nin küçük bir uydu yerleşimi niteliğinde olduğu düşünülüyor. Ancak bugüne kadar yapılan kaçak kazılar nedeniyle oldukça tahrip edilmiş durumda.

Kazı çalışmalarının başlamasının ardından Harbetsuvan Tepesi’nin PPNB (Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B) dönemine ait olduğu anlaşıldı.. Bu dönemde basit tarımcı köy toplulukları yaşıyordu ve pişmiş topraktan çanak çömlekler kullanılmıyordu.

Çevresinde tuzak alanları var

Harbetsuvan Tepesi çevresinde yabani hayvanları avlamak için kullanıldığı düşünülen birçok tuzak alanı tespit edildi. Bu tuzak alanları, büyük blok taşların ovadan dağın kayalık bölgesine doğru daralan bir koridorun oluşturulmasıyla yapılmıştı. Neolitik dönem insanları, ovada bulunan sürüleri daha önce yaptıkları tuzak alanlarına sürerek kayalık bölgede sıkışmış ve avlamış olmalıydı.

Harbetsuvan Heykeli

Harbetsuvan Tepesi’nde bulunan ve yaklaşık 70 cm boyutunda olan bu heykelin baş kısmı kırık. Tıpkı Göbeklitepe’deki dikilitaşlarda betimlenenler gibi bir erkeği temsil ediyor.

Yaklaşık 10.000 yıllık olduğu düşünülen Harbetsuvan Tepesi erkek heykelciği oturur vaziyette tasvir edilmiş falluslu bir heykel olup, baş kısmı günümüze kadar korunamamış.

Heykelin tabanı, muhtemelen bir sütuna sığacak şekilde silindirik olarak yuvarlatılmış. Bu heykel, Karahan Tepe’de bulunan erkek heykeli ile oldukça fazla benzerlikler taşıyor.

Çelik, B. 2016. “Yeni Buluntular I nda Seramiksiz Neolitik Dönem Erkek Figürleri” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Say 17, 3-18.

Çelik, B. 2017. Harbetsuvan genel raporu, 1.

Çelik, B. 2018. Şanlıurfa’dan neolitik dönem tuzak alanları, Karadeniz, 2018; (37), 29.