Öğütme Taşları, Neolitik Arabistan’daki Günlük Yaşamı Aydınlatıyor

Öğütme aletlerinin analizi, Kuzey Suudi Arabistan’da Neolitik dönemde bu aletlerle bitki, pigment ve kemik işlendiğini gösteriyor.

Son yıllarda yapılan araştırmalar, Kuzey Arabistan’ın günümüzde kurak olan bölgelerinin bir zamanlar çok daha nemli ve yeşil olduğunu, Neolitik insan popülasyonlarına hem suya hem de av hayvanına erişim olanağı sağladığını ortaya çıkardı. Ancak bölgenin mevcut kuraklığı çok az organik maddeyi koruyor ve Neolitik yaşam tarzının anlaşılmasını zorlaştırıyor. 

Şimdi ise PLOS ONE dergisinde yayımlanan bir çalışmada araştırmacılar, Suudi Arabistan’ın Nefud çölündeki Jebel Oraf’ta bulunan öğütme aletlerinin kullanım-aşınma analizini sunarak, insanlık tarihinin bu az anlaşılan bölümüne yeni bakış açıları ortaya koyuyor.

Kullanım-aşınma analizi, öğütme aletlerinin kemik, pigment ve bitkilerin işlenmesinde kullanıldığını, bazen kırılıp ocaklara yerleştirilmeden önce kullanım ömrü boyunca farklı amaçlarla yeniden kullanıldığını gösteriyor.

(İlgili: Arabistan’da 7.000 Yıllık Yapıdan İnsan ve Hayvan Kemikleri Çıktı)

Araştırmacılar, arkeolojik aletler üzerindeki kullanım aşınma modellerini deneysel aletlerdekilerle karşılaştırmak için yüksek güçlü mikroskoplar kullanıyor. Deneylerde tahılların, diğer bitkilerin, kemiğin veya pigmentin öğütülmesi, aletlerin kullanılan yüzeyinde kırıklar, tek tek tahılların yuvarlatılması, düzleştirilmiş alanlar, çizgiler ve farklı cila türleri dahil olmak üzere belirgin makro ve mikro izler oluşturur. Bu ayırt edici izler Neolitik öğütme aletlerinde de tespit edildi ve bilim insanlarının hangi malzemelerin işlendiğini belirlemesine olanak tanıdı.

Hayvan kalıntıları, daha önce etin Jebel Oraf’ta pişirilip tüketildiğini ortaya çıkarmış olsa da, aşınma izleri et ve kemiklerin ilk olarak öğütme taşlarında işlendiğini gösteriyor ve kemik iliğine erişmek için kemiklerin kırılma olasılığını ortaya koyuyor.

Ayrıca Neolitik dönemde bu bölgede bitkileri işlemek için de öğütme aletleri kullanılmıştı. Bu dönemde Kuzey Arabistan’da tahılların evcilleştirildiğine dair bir kanıt bulunmamakla birlikte, yazarlar yabani bitkilerin öğütüldüğünü ve belki de basit ekmekler halinde pişirildiğini ileri sürüyorlar.

Max Planck Jeoantropoloji Enstitüsü’nde araştırmacı ve çalışmanın baş yazarlarından biri olan Maria Guagnin, “Öğütme aletlerini bulduğumuz ocaklar son derece kısa ömürlüydü ve insanlar çok hareketli olmalıydı; ekmekler onlar için iyi ve kolayca taşınabilir bir yiyecek olabilirdi.” diyor.

Araştırmacılar ayrıca Neolitik resimlerle bağlantılı olabileceğini öne sürdükleri pigment işlemeye dair kanıtlar da buldular. Bulgular, pigmentin daha önce varsayıldığından çok daha büyük bir ölçekte öğütüldüğünü ve işlendiğini ortaya koyuyor. Bu da, hayatta kalan birkaç panelin öne sürdüğünden daha fazla Neolitik kaya sanatının olabileceğini düşündürüyor. 

Çalışmanın diğer başyazarı Giulio Lucarini, “Jebel Oraf’ın Neolitik sakinleri için öğütme aletlerinin önemli olduğu çok açık. Birçoğu yoğun bir şekilde kullanılmış ve hatta bazılarında taşındığını düşündüren delikler bile var. Bu durum, insanların ağır öğütme aletlerini yanlarında taşıdıkları ve bunların işlevselliğinin günlük yaşamda önemli bir unsur olması gerektiği anlamına geliyor.” diyor.

Bu tür bir analiz, Arap yarımadasındaki arkeolojik materyallere daha önce nadiren uygulandı, ancak öğütme aletlerinin üretimi, kullanımı ve yeniden kullanımı hakkında önemli bilgiler sağlayabilir ve bu da, onları üreten insanların geçimi, ekonomisi ve sanatı hakkında fikir verebilir.

Max Planck Society. 4 Ekim 2023.

Makale: Lucarini, G., Guagnin, M., Shipton, C., Radini, A., Alsharekh, A. M., & Petraglia, M. (2023). Plant, pigment, and bone processing in the Neolithic of northern Arabia–New evidence from Use-wear analysis of grinding tools at Jebel Oraf. Plos one, 18(10), e0291085.