Krom Çeliği İlk Olarak Eski İran’da Yapılmış

Bugün takım çeliği olarak bildiğimize benzer şekilde, krom çeliği ilk olarak İran’da, uzmanların daha önce düşündüğünden neredeyse 1.000 yıl önce yapılmıştı.

Journal of Archaeological Science’da yayımlanan keşif, araştırmacıları İran’ın güneyindeki Chahak’taki bir arkeolojik sit alanına götüren bir dizi ortaçağ Farsça el yazmasının yardımıyla yapıldı.

Bilim insanları, tarihçiler ve arkeologlar uzun süredir krom çeliğinin 20. yüzyıl icadı olduğunu düşündükleri için bulgular oldukça önemli.

Araştırmanın başyazarı Dr. Rahil Alipour, “Araştırmamız çelik üretimine kasıtlı olarak krom mineralinin eklenmesinin ilk kanıtını sağlıyor. Bunun bir Pers fenomeni olduğuna inanıyoruz.” diyor.

(İran’da Bilinmeyen Bir Döneme Ait ve Hâlâ Kutsal Sayılan Kaya Sanatı Bulundu)

“Bu araştırma, sadece 11. yüzyıla kadar uzanan krom çeliğinin üretimine ilişkin bilinen en eski kanıtları sunmakla kalmıyor, aynı zamanda müzelerdeki veya arkeolojik koleksiyonlardaki pota çelik eserlerin Chahak’taki kökenlerine kadar tanımlanmasına yardımcı olabilecek kimyasal bir izleyici sağlıyor.”

Chahak, 12. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar uzanan bir dizi tarihi el yazmasında, bir zamanlar ünlü bir çelik üretim merkezi olarak tanımlanıyor ve İran sınırları içinde pota çelik yapımına dair kanıtlarla bilinen tek arkeolojik sit alanı.

Chahak, arkeolojik öneme sahip bir bölge olarak kayıtlı olsa da, İran’daki çok sayıda köyün Chahak olarak adlandırıldığı göz önüne alındığında, İran’daki pota çelik üretiminin tam yeri bir sır olarak kaldı ve bugün bulunması oldukça zor.

Farslı bilge Abu-Rayhan Biruni tarafından yazılan ‘el-Cemahir fi Marifah al-Jawahir’ (‘Taşları Tanımak İçin Bir İnceleme’, 10-11. yüzyıl), bilinen tek potalı çelik yapım tarifini sağladığı için araştırmacılar için özel bir önem taşıyordu.

Bu tarif, krom potalı çelik üretimi için kromit minerali olarak tanımladıkları gizemli bir bileşenden bahsediyordu.

Araştırmacılar, endüstriyi MS 11. ila 12. yüzyıllara tarihlendirmek için bir pota cürufundan ve demirci cürufundan (metal ayrıldıktan sonra kalan yan ürünler) alınan bir dizi odun kömürü parçasının radyokarbon tarihlemesini kullandılar.

Çok önemli bir şekilde, Taramalı Elektron Mikroskobu kullanılarak yapılan analizler, Biruni’nin el yazmasında sürece temel bir katkı maddesi olarak tanımlanan cevher mineral kromitinin kalıntılarını belirlemelerini sağladı.

Ayrıca pota cüruflarında korunan çelik parçacıklarında ağırlıkça yüzde 1-2 oranında krom tespit ettiler ve bu da kromit cevherinin krom çeliği alaşımını oluşturduğunu gösterdi. Bu işlem, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarına kadar tekrar kullanıldığını görmediğimiz bir işlemdi.

Çalışmanın yazarlarından Profesör Thilo Rehren, “Alipour tarafından çevrilen 13. yüzyıl Farsça bir el yazmasında, Chahak çeliği ince ve zarif desenleriyle dikkat çekiyordu, ancak kılıçları da kırılgandı, dolayısıyla piyasa değerini kaybetti. Bugün site, arkeolojik ilgi alanı olarak tanımlanmadan önce sadece tarımı ile bilinen küçük, mütevazı bir köy.” diyor.

Araştırmacılar, düşük kromlu çelik üretimi için (ağırlıkça yaklaşık yüzde bir krom ile üretilir), bunun Özbekistan ve Türkmenistan’da daha yaygın olarak bilinen Orta Asya yöntemlerinden ayrı, farklı bir İran pota çelik yapım geleneğine işaret ettiğine inanıyorlar.

Çalışmanın son yazarı Profesör Marcos Martinon-Torres, “Tanımlama süreci oldukça uzun ve karmaşık olabilir ve bunun birkaç nedeni var. Birincisi, teknolojik süreçleri veya materyalleri kaydetmek için kullanılan dil ve terimler artık kullanılmayabilir veya anlam ve nitelikleri modern bilimde kullanılanlardan farklı olabilir. Ek olarak, yazı, zanaatı fiilen gerçekleştiren bireyden ziyade, metinde hatalara veya eksikliklere yol açmış olabilecek sosyal seçkinlerle sınırlıydı.” diyor.

University College London. 23 Eylül 2020.

Makale: Rahil Alipour et al. (2020). Chromium crucible steel was first made in Persia. Journal of Archaeological Science.