İlk Uluslararası Çağın Yabancıları Nerede?

Bilim insanları Türkiye’deki Tunç Çağı kenti Alalah’ta insan hareketliliğini araştırmak için genetik ve izotop verilerini kullanıyor.

Plos One’da yayınlanan yeni bir çalışmada, Alalah’ta bulunan insan iskeletlerinin genetik, oksijen ve stronsiyum izotop verileri sunulmuş ve antik yazılı metinlerde bahsi geçen yabancılara dair çok az kanıt olduğu anlaşıldı.

Doğu Akdeniz’de Tunç Çağı, özellikle de Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’daki güçlü imparatorluklara hizmet eden krallıkların kurulduğu MÖ 1600-1200 arasındaki dönem, araştırmacılar tarafından “ilk uluslararası çağ” olarak nitelendiriliyor. İmparatorlukların birbirleriyle savaştığı, ticaret yaptığı ve diplomatik ilişkiler geliştirdiği bu döneme ait eski yazılı kaynaklar, insan ve çeşitli mal hareketliliğini sağlayan zengin ekonomik ve sosyal ağları ortaya koyuyor.

(Hatay’da 3.400 Yıllık Çivi Yazılı Tablet Bulundu)

Arkeologlar, genetikçiler ve izotop uzmanlarından oluşan disiplinler arası bir ekip tarafından yürütülüp PLOS ONE’da yayınlanan yeni bir çalışmada, Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan ve bir Tunç Çağı kent devleti olan Alalah üzerinden bu dönemdeki insan hareketliliği araştırıldı. Elde edilen sonuçlar, Alalah’ta bulunan mezarlardaki insanların büyük çoğunluğunun bu topraklarda doğup büyüdüğünü ve daha önce bu bölgede yaşamış insanların soyundan geldiğini gösterdi.

Ekibin amacı, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi adına yürütülen 20 yıllık kazılar sırasında açığa çıkarılan mimari kalıntılar, yazılı belgeler ve eserlerle kanıtlanan yüksek düzeydeki uluslararası etkileşim izlerinin, şehirde gömülen nüfus arasında da tespit edilip edilemeyeceğini görmekti.

Bunu araştırmak için, diş minesi üzerinde stronsiyum ve oksijen izotop analizleri gerçekleştirildi. Bu analizlerle bir bireyin Alalah’ta mı doğup büyüdüğü ya da sadece yetişkinlik döneminde mi oraya taşındığı tespit edilebiliyor. Genetik veri ise bir kişinin soyunun nereden geldiğini belirlemek için kullanılabiliyor.

Yapılan izotop analizlerinde yerel olmayan birkaç kişi tanımlandı. Ancak DNA analizleri bu kişilerin Alalah kökenli ya da yakın komşu bölgelerden olduğuna işaret etti. Makalenin baş yazarlarından, Max Planck İnsanlık Tarihi Bilimi Enstitüsü’nden Stefanie Eisenmann, “Bulgularımız için iki olası açıklama var” diyor. “Bu kişiler ya aynı bölgeden kısa mesafeli göçmenler ya da ebeveynleri veya büyükanne ve büyükbabaları aslen Alalahlı olup topraklarına geri dönmüş göçmenler olmalı.”

Örneklenenler arasından yalnızca yetişkin bir kadın bireyin yerel gen havuzunun bir parçası olmadığı ve soyuna en yakın eşleşmenin Orta Asya’daki gruplarla olduğu anlaşıldı. İzotop izleri ise bu bireyin Alalah’ın yerlilerden olduğunu gösterdi. Makalenin diğer başyazarı, Koç Üniversitesi’nden Tara Ingman, “Bu bireyin genetik verileri nüfusun geri kalanından çok farklı olduğu için izotop analizi sonuçlarının da bireyin Alalah’a göç ettiğini göstermesini bekliyorduk; bu nedenle de Alalah kentinin yerlisi olduğunu görmek şaşırtıcı oldu. Kendisi değil ama ebeveynleri veya büyükanne ve büyükbabası bu topraklara göç etmiş olabilir.” diyor.

Çalışmada kısa mesafe, uzun mesafe ve geri dönüş göçü dâhil olmak üzere farklı hareketlilik türleri belirlenirken, veri setinde bu topraklara tamamen yabancı insanlara ait bir bulguya ulaşılmadı. Yani incelenen bireylerin çoğu Alalah’ta doğup büyüdü ve soyları da bu bölgeden gelmekteydi. 

Kazı Başkanı Murat Akar, “Bunu açıklamanın birkaç yolu var. Alalah’ta öncesinde düşündüğümüzden çok daha az sayıda uzun mesafeli göçlerle buralara gelmiş insan yaşamış olabilir. Diğer bir ihtimal ise söz konusu bireylerin mezarlarını henüz bulamamış olmamız. Belki de uzaklardan gelen çoğu kişi doğrudan Alalah’a gömülmedi ya da bir şekilde biz izini süremiyoruz.” diyor.

Tell Atchana, Alalakh Excavations. 30 Haziran 2021.

Makale: Ingman T, Eisenmann S, Skourtanioti E, Akar M, Ilgner J, Gnecchi Ruscone GA, et al. (2021) Human mobility at Tell Atchana (Alalakh), Hatay, Turkey during the 2nd millennium BC: Integration of isotopic and genomic evidence. PLoS ONE 16(6)