Avcı Toplayıcıların Paylaşımı, İşbirliği Evrimine Katkı Yaptı

Doğu Afrikalı Hadza kabilesinin avcı toplayıcı üyeleri, genelde ne cömert ne de pinti davranış sergiliyor, fakat birlikte yaşadıkları gruplar aslında öyle. Araştırmacılara göre, iş birliğinin bu modeli, insanların endüstriyelleşmiş yerleşik hayata geçişinden önceki göçebe hayatın esnek bir hali.

Bir dizi deneyde, Hadza kabilesi avcı toplayıcı bireylerinin ortak paylaşılan bir kaba, kişisel tercihlerden ziyade grup normlarına dayanarak bal kamışlarını bıraktığı dikkat çekti. Bu fotoğrafta, Hadza kabilesinden bir kadın kamışından bal yemeyi yeni bitiriyor. C: Eduardo Azevedo

Bazı kamplar yiyecekleri diğerlerinden daha fazla paylaşıyor, ancak Hadza üyeleri, en işbirlikçi olan kampta toplanmak yerine tüm kamplarda dolaşıyor. Current Biology’de yayımlanan çalışmaya göre, Hadza bireyleri yemek paylaşma isteklerini, yaşadıkları kamp içerisinde kabul görmüş standart veya sosyal normlara göre ayarlıyor.

Sosyal normlar çok az anlaşılmış bir şekilde gelişmiş durumda. Pennsylvania Üniversitesi’nden pskiyatrist Coren Apicella ve Kristopher Smith’in yürüttüğü ekibe göre, çabuk üreyen avcıların varlığı Hadza kamplarındaki paylaşma oranını artırıyor. Araştırmacılara göre, belirli normlara sahip bu tip gruplarda, iş birliği yapanlar yemek adına katkıda bulunmayanlarla çok bir iletişime geçmeden kendileri gibi iş birliği yapanlarla etkileşim içine giriyor.

(Uykusuzluk, Geceleri Tehlikeden Sakınan Atalarımızdan Miras Kaldı)

İşbirliğinin nasıl evrildiği ile ilgili klasik teoriler, Hadza kabilesinin grup kaynaklı yemek paylaşma geleneği ile sarsılıyor. Birçok araştırmacı bugüne kadar bireylerin sürekli olarak ya cömert ya da bencil olduğunu varsayıyordu. Fakat bu durumda, işbirlikçiler kendileri gibi yemek paylaşanları bulmak ve sinsi, bencil bir şekilde yemeğini paylaşmayanlar tarafından sömürülmemek zorunda.

Ama Apicella’ya göre, “Paylaşma içgüdüsü, yerel grupların normları ve davranışları ile güdüldüğü zaman asıl iş birliği evrimleşiyor.” Paleolitik dönemde biyolojik olarak akraba olmayan bireylerin gruplaşması ve gitgide günümüzdeki modern toplumlara dönüşmesi, işbirlikçi normlar sayesinde başlamış olabilir.

Harvard Üniversitesi Antropoloji bölümünden Joseph Henrich’e göre, Hadza kabilesi gibi avcı toplayıcılar, eski insanların yaşam tarzlarını bugün yaşayan herkesten çok daha iyi temsil ediyor. Ayrıca, işbirliğinin artan bir şekilde gruplar arasında dağılması, işbirlikçi normları olan kampların diğerlerine nazaran hayatta kalma şansının daha fazla olmasından kaynaklanıyor olabilir diyor.

Yeni çalışmada, Hadza kabilesinin yetişkin üyeleri gerçek hayatta uyguladıkları aktivitelere benzer bir işbirliği oyunu oynadılar. Bu oyunda arı kovanlarından toplanan balı paylaştılar. Katılımcılar 56 kamptan dahil olan 383 bireyden oluşurken, yaklaşık 30 bireyse her bir kampta yaşamış idi. 2010 ve 2016 yılları arasında dört defa gerçekleşen test, 137 bireyin oyuna iki veya daha fazla günde katılımıyla gerçekleşti.

Her gönüllü dört adet bal kamışlarından alırken, bu kamışlardan istedikleri kadarını veya hiçbirini kampta toplanan ortak kamış havuzuna verebilirdi. Oyuna katılanlar, araştırmacıların havuzdaki toplam kamış sayısını üçe katlayarak katılımcılara eşit olacak şekilde tekrar dağıtacaklarını biliyorlardı.

Bireyler ortak havuza dahil etmedikleri kamışları ellerinde tutabiliyorlardı ve aslında havuza hiçbir katkıda bulunmayan bireyler de paylarına düşeni alabiliyordu. Her bir birey kendilerine ait dört kamışı da ortak havuza koyduğu takdirde, kamp toplamda en fazla kamışı toplamış oluyordu.

Her dört testte, Hadza kampları az veya çok benzer miktarlarda paylaşım gösterdiler. Bir kamptan diğerine geçen katılımcılar, katıldıkları grubun katkıda bulunduğu ortalama sayı kadar katılımda bulundu. Bu gösteriyor ki, kamp değiştiren bireyler, kendi cömertlikleri ve bencillikleri sonucu katkıda bulunmaktansa, geçtikleri yeni kampın gösterdikleri normlara uyma eğilimindeler.

İngiltere’de bulunan Bristol Üniversitesi’nden evrimsel antropolog Daniel Smith, Apicella’nın sonuçlarının Filipinler’deki Agta avcı toplayıcılarına ait bulgular ışığında anlamlı olduğu söylüyor. Smith ve meslektaşlarının eriştiği sonuçlara göre, işbirliği bir Agta kampından diğerine göre fazlasıyla değişiklik gösteriyor.

Evolution and Human Behavior’da 16 Ağustos’ta online olarak rapor edilen Smith ve ekibinin çalışmasına göre, deneysel paylaşma oyununda Agta, deneysel verileri en az katkıda bulunan kamp arkadaşları ile pirinç karşılığında değişiyordu. İş birliği yapmayan katılımcılar genelde yaşlı, hamile, iş yapamayan veya yemek ihtiyacında olan bireylerdi, böylelikle Agta ihtiyaçta olan kamp arkadaşlarına yemek vererek yardımcı olmaya özen gösteriyordu, diyor Smith.

Science News. 21 Eylül 2018.

Makale: Smith, K., Larroucau, T., Mabulla, I. A., & Apicella, C. L. (2018). Hunter-gatherers maintain assortativity in cooperation despite high-levels of residential change and mixing. bioRxiv, 313064.