Antik Sicilya’nın Yerli Popülasyonu Aktif Tacirlerden Oluşuyordu

Antik Sicilya’daki geleneksel tarih yazıcılığını nasıl ele almalıyız? Hakim görüş, yerli nüfusun ne toprağa, ne güce, ne de ekonomik kaynaklara sahip olduğu yönündeydi. Fakat disiplinlerarası yöntemlerin yardımı ile oluşturulan yeni bir tez, ticaretin Monte Polizzo yerleşimi sakinlerinin ekonomisinin büyük bir kısmını oluşturduğunu gösteriyor.

Genelde Antik Sicilya’yı konu alan tarih yazıcılığı büyük oranda Yunan merkezlidir, diğer bir deyişle Antik Sicilya’nın Antik Yunan göçmenlerine odaklanır. Yunan göçmenlerin geride bıraktığı şeyler anıtsalken, yerli popülasyonların mimari kalıntıları nispeten görünmez olduğu için kabul gören tarih yazıcılığı yerli popülasyonların toprağa, güce veya ekonomik kaynaklara sahip olmadığını belirtir. İşin aslı şu ki, Yunanlar Sicilya’ya -MÖ 628’de adanın batı tarafından- yerleştikleri andan itibaren burayı kolonileştirmişler; Sicilya ovalarının büyük çoğunluğunu, ekonomiyi ve hatta yerli popülasyonu kontrol altına almışlardı.

Gothenburg Üniversitesi’nde klasik arkeoloji ve antik tarih alanında doktora öğrencisi olan Cecilia Sandström’e göre bu bakış açısı bir dengesizliğe ve Arkaik Dönem’de (MÖ 700-500) Batı Sicilya’nın doğal, kültürel ve ekonomik ortamlarında yaşayan -ve Yunan tarihçi Thukididis tarafından “Elymianlar” olarak adlandırılan- yerli popülasyonun rolü hakkında yanlış bir algının oluşmasına sebep oldu.

(İslami Dönem Sicilyasında Şarap Ticareti Artmış)

“Bu tezi oluşturmaktaki amacım, odak noktasını değiştirmekti. Yerli popülasyon tekdüze bir grup olarak değil; kendi gündemleri, zevkleri ve tercihleri olan bağımsız aktörler olarak görülmeli.”

Bir yangının ardından terk edilen Monte Polizzo

Sandström’ün çalışma alanı, Monte Polizzo adlı Elymian yerleşimi. Burası, Batı Sicilya’da yer alıyor; stratejik olarak deniz seviyesinden 700 metre yükseklikte ve batı kıyısından 20 kilometre uzaklıktaki bir dağın üstünde konumlandırılmış. Motya adlı Fenike yerleşimi, Selinunte adlı Yunan yerleşimi ve Segesta adlı daha büyük bir Elymian yerleşiminin tam ortasında duruyor.

“Monte Polizzo yalnızca 75 yıl boyunca (MÖ 625-550) yerleşim yeri olarak kullanılmış. Yaklaşık 20 hektarlık bir alana yayılan yerleşim, akropolisteki dini tapınak hariç tüm yapıları yerle bir eden büyük bir yangının ardından terk edilmiş.”

Disiplinlerarası Yöntemler

Cecilia Sandström çalışmasında disiplinlerarası yöntemleri kullandı. Akdeniz’in çeşitli halklarının ticaret ilişkilerini açıkça gösteren arkeolojik materyallere ek olarak komşu yaşam alanlarının palinolojik (polen ve sporları inceleyen bilim dalı), makrobotanik ve jeomorfolojik analizlerinden de faydalandı ve alandaki ticaret koşullarını belirledi. Daha önemli olan faktör ise Sandström’ün nehirlerin ticarete uygun olup olmadığı ve taşıma güzergahı olarak kullanılıp kullanılamayacağına dair araştırmasıydı.

“Monte Polizzo sakinlerinin kendileri aktif tüccarlardı.” diyor Cecilia Sandström.

Çok Sayıda Amfora

Çok sayıda ithal taşıma amforası (antik zamanlarda yaygın olan iki kulplu kaplar), bölgedeki diğer yerli yerleşimlerinde bulunan oldukça gösterişsiz amfora materyalinden farklılık gösteriyor.

“Araştırma geleneğindeki yaygın bir görüş, bu ithal amforaların yalnızca bunları Yunanların ve Fenikelilerin hediye etmesiyle elde eden elitlerin kullanımına özel olduğunu belirtiyor. Fakat bu hediye verme sisteminin Monte Polizzo’da uygulandığına dair hiçbir kanıt yok. Bunun yerine buluntular, ticaretin yerleşimin ekonomisinin önemli bir parçası olduğunu gösteriyor.”

Batı Sicilya’daki diğer Yunan, Fenike ve Elymian yerleşimleri ile kıyaslandığında fazlasıyla sıra dışı olan bir faktör var: Oldukça fazla sayıda -çoğunluğu Etrüsklere ait- amfora, yalnızca tapınaklara ya da zengin evlere değil tüm yerleşime dağılmış durumda.

“Amforaların kökenlerine dair çeşitlilik ayrıca oradaki insanların dolaylı olarak Yunan ve Fenike yerleşimleri yolu ile ulaşılabilen farklı ağlara erişimlerinin olduğunu gösteriyor. Fakat çalışma aynı zamanda nehirlerin haliçleri aracılığıyla doğrudan temas sağlamak için fazlasıyla fırsat olduğunu ileri sürüyor.”

Ekolojik ve Ekonomik Koşullar

İncelenen bölgedeki ekolojik ve ekonomik koşullar hakkında yapılan çalışma, benzersiz bulgular ortaya çıkardı.

“Monte Polizzo’daki yerel ekonominin hayvancılığa ve muhtemelen kereste ile birlikte ihraç edilen tarımsal ürünlere dayanıyor olması aslında hiç de şaşırtıcı değil. Nehir tortusuna dair analizler; Monte Polizzo’da yaşayanların etraflarındaki alanı tamamen ormansızlaştırdıklarını ve yoğun tarım faaliyetleri sonucu verimli, humus zengini toprağı 75 yıldan az bir süre içinde tamamıyla aşındırdıklarını gösteriyor.”

Dahası, jeomorfolojik analizler bölgenin batı kıyısı ile Monte Polizzo’nun konumlandığı iç kesimi arasındaki büyük kısımlarının bataklığa dönmeye başlamış olduğunu ortaya çıkardı.

“Fakat Sicilya’da MÖ 5. yüzyılda belgenelenen sıtma gibi hastalıkların MÖ 6. yüzyıl gibi erken bir dönemde yaygın olup olmadığı henüz kanıtlanamıyor. Elymianlardan geriye kalan ormansızlaştırma ve daha az verimli toprak ile bir araya gelince bu durum, belki de alanı terk etmek ve bir daha buraya yerleşilmemesine sebep olmak için yeterli nedeni oluşturmuştur.”

Cecilia Sandström; Encountering Environments: Natural conditions for subsistence and trade at Monte Polizzo, Sicily, 650-550 BC (Ortamları Karşılaştırmak: MÖ 650-550 Yılları Arasında Sicilya, Monte Polizzo’da Doğal Asgari Geçim ve Ticaret Koşulları) adlı tezini, 24 Eylül’de resmi olarak savundu.

Swedish Research Council. 28 Eylül 2021.