Kuşlar, Eşsiz Beyinleri Sayesinde Dinozorları Geride Bıraktı

Araştırmacılar, Ichthyornis’in beyninin, yaşayan kuşlardan ziyade kuş olmayan dinozorlarla daha fazla ortak noktaya sahip olduğunu buldu.

Günümüzde “kuş beyinli” kavramı, bir hakaret olarak kullanılıyor. Fakat 66 milyon yıl önce yaşam ile ölüm arasındaki farkı tanımlayan bu kavram, şimdi Dünya üzerindeki tek dinozorların neden kuşlar olduğunu açıklayabilir.

Yakın zaman önce keşfedilmiş bir kuş fosilini konu alan ve Austin Texas Üniversitesi önderliğinde yürütülen araştırmaya göre; benzersiz bir beyin şekli, günümüzde yaşayan kuşların atalarının, bilinen tüm dinozorları yok eden kitlesel yok oluştan neden sağ çıkabildiğini açıklayabilir.

Texas Üniversitesi Doğa Bilimleri Üniversitesi’nde doktora çalışmasını yaptığı sırada bu araştırmayı yürüten, şu anda Ohio Üniversitesi’nde Ulusal Bilim Vakfı doktora sonrası üyesi ve Texas Üniversitesi Jackson Jeoloji Bilimleri Fakültesi’nde araştırma görevlisi olan baş araştırmacı Christopher Torres, “Yaşayan kuşlar, memeliler hariç bilinen tüm hayvanlardan daha karmaşık beyinlere sahip.” diyor. “Bu yeni fosil, sonunda beyinlerin hayatta kalma mücadelesinde önemli bir rol oynadığına dair fikri test etmemiz için olanak sağlıyor.”

(Kanada’da Bulunan Mükemmel Derecede Korunmuş Bir Dinozor)

Fosil yaklaşık 70 milyon yaşında ve neredeyse eksiksiz bir kafatasına sahip; bu, bilim insanlarının antik kuşları bugün yaşayan kuşlarla karşılaştırmasına imkan tanıyan ve fosil kayıtlarında oldukça nadir rastlanan bir durum.

Araştırmada elde edilen bulgular, 30 Temmuz’da Science Advances adlı dergide yayımlandı.

Fosil; Ichthyornis adı verilen, Geç Kretase Dönemi’nde günümüz Kansas’ında yaşamış olan ve kuş olmayan (non-avian) dinozorlarla aynı zamanda soyu tükenen bir kuşa ait yeni bir örnek. Ichthyornis, tamamen dişle dolu olmasına rağmen ucu gaga şeklinde olan çenesi de dahil olmak üzere, hem kuşlara hem de kuş olmayan dinozorlara benzeyen özelliklerin bir karışımına sahip. Eksiksiz kafatası, Torres ile çalışma arkadaşlarının bu kuşun beynine daha yakından bakmasını sağladı.

Kuş kafatasları, beyinlerinin etrafını sıkıca sarar. Bilgisayarlı tomografi görüntüleme verileri ile araştırmacılar, Ichthyornis’in kafatasını bir kalıp gibi kullandılar ve beyninin (endokast) üç boyutlu replikasını oluşturmaya çalıştılar. Daha sonra endokastı, yaşayan kuşlar ve daha uzak dinozor benzeri akrabalar için oluşturulan endokastlar ile karşılaştırdılar.

Araştırmacılar, Ichthyornis’in beyninin kuş olmayan dinozorlardan ziyade günümüzde yaşayan kuşlar ile ortak noktası olduğunu keşfettiler. Özellikle de yaşayan kuşlardaki beyin yarım küreleri -insanlarda meydana gelen konuşma, düşünme ve duygu gibi yüksek bilişsel fonksiyonların gerçekleştiği yer-, Ichthyornis’in beyin yarım kürelerinden çok daha büyüktü. Bu bilgi, bu fonksiyonların kitlesel yok oluşta hayatta kalma ile bağlantılı olabileceği fikrini destekliyor.

“Beynin bir özelliği hayatta kalmada etkili olduysa bu özelliğin hayatta kalmayı başarmış bireylerde mevcut olmasını, Ichthyornis gibi hayatta kalmayı başaramayanlarda ise bulunmamasını bekleriz.” diyor Torres. “Burada gördüğümüz şey tam olarak bu.”

İlkel kuşların ve onlarla yakından ilişkili dinozorların kafataslarına dair arayışlar, yüzlerce yıldır paleontologları zorluyor. Kuş iskeletleri herkesin bildiği üzere fazlasıyla kırılgan olduğu için üç boyutlu ve eksiksiz kuş iskeletlerinin fosil kaydında günümüze kadar ulaşması zordur. Çok iyi korunmuş kafatasları ise özellikle ender bulunur fakat bilim insanları, bir zamanlar henüz yaşıyorken kuşların beyinlerinin neye benzediğini anlayabilmek için tam da bu kafataslarına ihtiyaç duyar.

Texas Üniversitesi Jackson Jeoloji Bilimleri Fakültesi’nde profesör olan, çalışmanın ortak yazarı Julia Clarke, “Ichthyornis bu gizemin kapısını aralayan bir anahtar.” diyor. “Bu fosil, yaşayan kuşlar ile onların dinozorları geride bırakarak hayatta kalmalarını konu alan bazı zorlu soruları cevaplamaya daha da yaklaşmamızı sağlayacak.”

University of Texas at Austin. 30 Temmuz 2021.

Makale: Torres, C. R., Norell, M. A., & Clarke, J. A. (2021). Bird neurocranial and body mass evolution across the end-Cretaceous mass extinction: The avian brain shape left other dinosaurs behind. Science Advances, 7(31), eabg7099.