Kapuçinlerin Davranışları, Kullandıkları Aletlerde İz Bırakıyor

Kapuçin maymunlarının kazma, tohum kırma ve taş üstüne taş vurma gibi aktiviteleri, taşlarda kendine has kullanım-aşınma izleri bırakıyor.

Bir grup araştırmacı, Brezilya’nın Piauí Eyaletindeki Serra da Capivara Ulusal Parkı’nda yaşayan sakallı kapuçin maymunları (Sapajus libidinosus) tarafından kullanılan taş aletlerin analizini açıklayan bir makale yayımladı. Bu, vahşi doğada yaşayan kapuçin maymunlarının kullandığı aletleri karakterize eden ilk sistematik çalışma olma özelliğini taşıyor.

Hayvanlar bu aletleri kazma, dövme, kırma ve vurma işlemleri için kullanıyorlar. Çalışmanın nihai amacı, bu farklı faaliyetlerin aletlerin kullanıldığı amaca işaret eden kullanım-aşınma izleri oluşturup oluşturmadığını ortaya çıkarmaktı. 

(Brezilya’daki Maymunlar 3.000 Yıldır Taş Alet Kullanıyor)

Falótico, ‘’Alandaki arkeologlar bir kazıda bulunan aletleri ve kullanım-aşınma izlerini analiz ederler. Biz ise hem bu maymunlar tarafından kullanılan aletleri analiz etme, hem de davranışlarını gözlemleme ve aletleri nasıl kullandıklarını görme şansına sahibiz. Bu, vahşi maymunların farklı amaçlar için kullandıkları farklı aletlerin ilk karşılaştırmalı analizi. Biz aletlerin, ilgili faaliyetlere uygun olarak farklı kullanım ve aşınma izleri sergilediği ve bu izlerin her bir alet türü ve aletleri kullanan kişiler tarafından gerçekleştirilen aktiviteleri tanımlamaya uygun olduğu sonucuna vardık.’’ diyor. 

Söz konusu hayvanlar, Brezilya’nın yarı kurak çalılık arazisi ve dikenli orman biyomuna sahip Caatinga’da yaşıyor. Keçiboynuzu veya jatoba ve kaju fıstığı gibi tohumları kırmak için örs görevi gören bir taşla üzerine vuruyorlar. Ayrıca bu taşları, yumru kökleri ve örümcekleri bulmak için toprağı kazmak ve kazımak için de kullanıyorlar.

‘’Taşları başka taşlara da vuruyorlar. Serra da Capivara’da incelediğimiz gruplarda, bu taş üstüne taş vurmanın amacı, kuvarsit taşlarını ezip tozu yalayıp vücutlarına sürmelerini sağlamak. Bu davranışı sadece çalışma alanında yaşayan hayvanlarda gözlemledik. Bunu açıklayacak birkaç teorimiz var. Örneğin tozu yiyerek parazitlerle savaşmak için kuvars kullanılması gibi. Bu hipotezleri henüz test etmedik. Bu davranış her zaman görülmüyor ancak ilgili popülasyonda yaygın.’’ diyor Falótico. 

Evrimsel Çevre

Brezilya savan doğal ortamı olan Caatinga ve Cerrado’da bulunan kapuçin maymunları, Amazon veya Atlantik yağmur ormanında bulunanlardan daha karasaldır. Falótico, “Amazon’dakiler taş aletler kullanmaz. Ağaçsıllardır ve nadiren yerde görülürler. Bu aletler yerde kullanılıyor. Evrimsel bir ortam olarak Serra da Capivara, ilk homininlerinkine çok benzer.” diyor.

Kaynaklara göre, hominin terimi artık modern insanlar, soyu tükenmiş insan türleri ve tüm yakın atalarımızdan (Homo austalopithecus, Paranthropus ve Ardipithecus cinslerinin üyeleri de dahil) oluşan grup olarak tanımlanıyor. 

Bu atalar evrimleştikçe onlar da yerde daha fazla zaman geçirmeye ve taş aletler kullanmaya başladılar. Falótico, ‘’Kapuçin maymunları, hangi faktörlerin ilk homininler tarafından alet kullanımına yol açtığını anlamamıza yardımcı olacak bir model görevi görebilir.’’ diye açıkladı. 

Bireyler aynı aleti birden fazla aktivite için kullanabilirler ancak bu alışılmadık bir durum. ‘’Aynı zamanda çevreye de bağlı. Serra da Capivara’da çok sayıda kaya ve taş var. Bu yüzden aletler arasında kolayca geçiş yapabilirler.’’ diyor Falótico, ‘’Daha az taş bulunan yerlerde, aynı aleti farklı amaçlar için kullanabiliyorlar. Maymunların bir taşı kazmak için kullandığını gördük ve daha sonra buldukları yumruyu kırmak için aynı aleti kullandıklarını gördük.’’ 

Serra da Capivara’nın kapuçin maymunları da alet olarak ince dallar, çubuklar ve diğer ağaç türlerini kullanırlar. ‘’Bu durumda, aletler yerde kullanılabilir. Örneğin, yaprakları ve dalları kaldırarak şekil ve boyutlarını değiştirirler. Bu aletlerin fiziksel özelliklerini anlayabilirler. Bu davranışı diğer daha az karasal popülasyonlarda da gözlemlemeyi bekliyorduk ancak durum böyle değil. Serra da Capivara’da olduğu gibi ara sıra meydana geldiği ancak alışılmadık bir şekilde gerçekleşmediği yönünde raporlarımız var.’’ 

Maymunlar aynı aktivite için farklı aletler de kullanabilirler. ‘’Örneğin, bir kaya çatlağını genişletmek için bir taş kullanabilir ve daha sonra delikte yiyecek olup olmadığını anlamak için bir dal kullanabiliyorlar.”

Kural olarak erkekler nesnelere kadınlardan daha fazla dokunuyorlar. Ancak beceri cinsiyete göre değişmiyor. ‘’Erkekler ve dişiler yetişkin olduklarında ve beceriyi kazandıklarında nesneyi manipüle etmede başarılı oluyorlar.’’ 

Primat Alet Çantası

Falótico, primat arkeolojisinin nispeten yeni bir alan olduğunu söylüyor. İnsan olmayan primatlar arasında yalnızca şempanzeler, Kapuçin maymunları ve uzun kuyruklu veya yengeç yiyen makaklar alet kullanıyor.

Falótico, ‘’Kapuçin maymunlarının taşları birbirine vurduklarında, ilk insanlar tarafından yapılanlara çok benzeyen yongalar oluşturduklarını artık biliyoruz.’’ diyor. ‘’Aynı şey, insanlar tarafından aynı amaçla kullanılan aletlerle karıştırılabilen, vurma için kullanılan taşlar için de geçerli. Kısacası, bu kalıntılarla sık sık karşılaşan arkeologlara daha fazla veri sağlıyoruz.’’ 

Bir primat alet çantası oluşturmak, bu projenin amaçlarından biri. ‘’Aletler tanımlanırsa, arkeologlar ve antropologlar için daha sonraki bir aşamada onları hangi grupların ne amaçla kullandığını bilmesi daha kolay olacaktır.’’ 

Özellikle bu çalışmada, örnekler 29 aletten oluşuyor. 16 adedi sadece vurmak için, 12 adedi kazımak için ve 1 adedi başka bir taşa vurmak için kullanıldı. Teknolojik analiz, aktif elemanlar (çekiçler) ve pasif elemanlar (örsler) şeklinde bir sınıflandırmaya dayanıyordu. Bilim insanları, kullanım-aşınma kalıpları oluşturmak için işe koyuldular ve bu amaçla genel alet ölçüleri, hammadde ve kırılmalar, vurma noktaları, darbelerden kaynaklanan zarar görmüş alanlar ve vurma konisi gibi izleri analiz ettiler. 

Kazıma amaçlı kullanılan aletler, mikroskobik olarak incelendiğinde yüzeylerinde daha az kullanım izine rastlandı. Kuvars kırmak için kullanılan aletler, görülebilir kullanım izlerine sahipti. Yumuşak meyve ve kaju fıstığı işleme için kullanılan aletler, aynı zamanda düşük derecede modifikasyon göstermelerine rağmen kazıma için kullanılan aletlere göre daha geniş vurma düzlemlerine sahiplerdi. 

Falótico’ya göre, aletler özellikle diğerlerinden çok daha büyük ve daha ağır olan bir taşla ötekine vurma işlemi için kullanılanlar olmak üzere, kullanım-aşınma izlerinden daha büyük boyutta farklılık gösteriyordu. ‘’Kazıma işleri için kullanılan taşlar tipik olarak daha küçük. Vurma taşları ise seçilen nesneye göre değişiyor. Maymunlar sert bir nesneyi açmak için daha büyük taşlar tercih ediyorlar.’’ 

Araştırmacılar, maymunların hangi bitki türlerini tercih ettiklerini keşfetmek için aletler üzerinde bulunan kalıntılar arasında polen izleri aradılar.

Falótico, ‘’Nişasta taneleri ve polen taneciklerinin incelendiği ve tanımlandığı botanik alt disiplinli olan palinolojide polenin yanında bulunan mantar sporları, algler ve diğer organik elementler gibi polen olmayan diğer maddeleri de belirledik. Caatinga’nın bu bölümünde meydana gelen polenlerin ve nişastaların kökenini tanımlayacak bir referans birliğinin eksikliğinden dolayı bazı zorluklar yaşadık.’’ diyor.

FAPESP. 1 Mart 2021.

Makale: Arroyo, A., Falótico, T., Burguet-Coca, A., Expósito, I., Quinn, P., & Proffitt, T. (2021). Use-wear and residue analysis of pounding tools used by wild capuchin monkeys (Sapajus libidinosus) from Serra da Capivara (Piauí, Brazil). Journal of Archaeological Science: Reports, 35, 102690.