Uygur Kompleksinin MS 777 Yılında Yapıldığı Anlaşıldı

Yeni araştırma, Maniheizm dinine dönen Bögü Kağan döneminde inşa edilmiş Por-Bajin’in yapım tarihini MS 777 olarak revize etti.

Radyokarbon tarihleme gibi teknikler kullanıldığında bile, arkeolojik nesnelerin kesin tarihlerinin belirlenmesi zordur. Groningen Üniversitesi’ndeki bilim insanları, yakın zamanda geliştirilen karbon-14 konsantrasyonundaki ani artışların varlığına dayanan yöntemi kullanarak, güney Sibirya’da 8. yüzyıldan kalma bir kompleksin inşa tarihini saptadılar ve bu durum, arkeologların kompleksin yapılış amacını ve neden hiç kullanılmadığını anlamalarını sağladı.

(İslamiyet Öncesi Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi)

Rusya Federasyonu ve Moğolistan sınırındaki Por-Bajin kompleksi 215×162 metre ölçülerinde ve 12 metre yüksekliğinde dış duvarlara sahip. Tüm duvarlar ahşap kirişlerin temelleri üzerine kilden yapılmış (Por-Bajin, ‘kil ev’ anlamına geliyor). Kompleks, 8. yüzyılda bir zamanlar göçebe olan Uygurlar tarafından yapılmıştı ancak arkeologlar kompleksin amacını ve neden hiç kullanılmadığını şimdiye dek çözememişlerdi.

Kağanlar

Groningen Üniversitesi İzotop Araştırma Merkezi’nde doktora sonrası araştırmacı olan Margot Kuitems, “Kesin inşa tarihini bulabilmek için, hangi yerel liderin veya Kağan’ın inşa emrini verdiğini bulmak gerekiyordu.” diyor.

Radyokarbon tarihleme yöntemi, Erken Ortaçağ dönemi için genellikle birkaç on yıllık bir kapsamı saptayabilir Bu, çoğu uygulama için yeterince iyi bir sonuç veriyor ancak, 8. yüzyılda Kağanlar’ın sıkça değişmesinden dolayı, yapının belli bir lidere bağlı olduğunu göstermek adına, kesin olan inşa tarihini belirlemek gerekiyordu. ECHOES projesi kapsamında Kuitems, elinde bulunan örneklerin tam tarihlerini belirleyebilmek için, yeni geliştirilen yöntemi kullandı.

Ani artışlar

Karbon-14 (radyoaktif bir karbon izotopu) üst atmosferde oluşur. Bitkiler, çok az miktarda karbon-14 içeren karbondioksiti emer. Bitki veya bitkiyi yiyen hayvan öldüğünde, karbon alımı durur ve karbon-14 yavaşça bozulur. Her 5.730 yılda bir, karbon-14’ün yarısı bozulur. Bu nedenle, karbon-14 konsantrasyonu, nesnenin (hayvan, bitki veya diğer herhangi bir organik materyal) yaşını ortaya çıkarır.

Atmosferdeki karbon-14 üretim hızları sabit değildir. Bununla birlikte, atmosferik karbon-14’teki değişikliklerin yıldan yıla çok az değişiklik gösterdiğine inanılıyordu. Ardından, 2013 yılında Japon Profesör Fusa Miyake, ağaç halkalarını tek tek analiz etti ve MS 775 yılında karbon-14 içeriğinde muhteşem bir artış buldu.

Kuitems, “O döneme ait arkeolojik alanda bir odun bulduğunuzda, ağaç halkalarının karbon-14 içeriğini ölçerek ani artışları saptayabilirsiniz.” diyor. Bu ani artışlar size 775 yılında hangi ağaç halkasının oluştuğunu gösteriyor. Ve elinizdeki örnek, ağaç kabuğunu içeriyorsa, ağacın ne zaman kesildiğini bile belirlemek mümkün kılınıyor.

Çinli Prenses

Bu yaklaşım, Por-Bajin kompleksinin temelinden alınan bir kirişi analiz etmek için kullanıldı. Kullandıkları numunede 45 halkanın ve bir kabuğun olduğu gözlemlendi. Ölçümler, MS 775 yılını gösteren karbon-14 konsantrasyonundaki ani artışın 43. halkada mevcut olduğunu gösterdi.

“Böylece, ağacın MS 777’de kesildiğini artık biliyorduk. Ağaç halkası uzmanı ve ortak yazarlardan olan Petra Doeve, son, kısmi halkanın baharda oluştuğunu belirledi.” Güney Sibirya’da yaz ve kış odunu arasında açık bir ayrım olduğu vardır.

Arkeologlar daha önce tüm kompleksin yaklaşık iki yıl gibi çok kısa bir sürede tamamlandığını bildirmişti. Por-Bajin, bir gölde, adanın üzerinde yer alıyor ve ağaçların çevredeki alandan geldiği tespit edildi. “Kompleksin inşası nedeniyle kesildiklerinden oldukça eminiz ve bu nedenle inşaatın MS 777 civarında gerçekleşmiş olma ihtimali çok yüksek.”

Daha önce, büyük bir kompleksin inşasını anlatan “Selenga Taşı” adlı bir anıtın üzerindeki runik bir yazıt temel alınarak, alanın MS 750 yılına ait olduğu belirlenmişti. MS 750’de Bayan-Çor Kağan Uygurları yönetiyordu. Kendisi, Çinli bir prensesle evliydi ve bu, Por-Bajin kompleksinde neden bazı Çin etkilerinin bulunduğunu açıklıyor. “Ancak, önceki radyokarbon tarihleme girişimleri, binaların biraz daha genç olabileceğini öne sürüyordu.”

Maniheizm

MS 777 yılında Bögü Kağan yönetimdeydi. O, tamamen karşı çıkılan, gnostik din Maniheizm’e geçmişti. Nitekim Bögü Han, MS 779 yılında Maniheizm dinine karşı bir isyan sırasında öldürüldü. Kuitems, “Bütün bunlar arkeolojik kanıtlarla düzgün bir şekilde bağlantılı.” diye açıklıyor.

Kompleksin bir Maniheizm manastırı olarak hizmet vermesinin muhtemel olacağı düşünülüyor.

“Bu durum, Maniheizm dini karşıtlarının, Bögü Han’ı yendikten sonra neden hiç kompleksi kullanmadığını açıklıyor. Bir saray veya kale olsaydı, karşıt grubun bu alanı kullanması muhtemeldi.”

Çalışma, karbon-14 konsantrasyonundaki ani artışın arkeolojik bilmeceleri çözmeye nasıl yardımcı olabileceğini gösteriyor.

Kuitems, “Bu teknoloji, kesin bir tarihin gerekli olduğu durumlarda gerçekten yararlı olabilir.” diyor. Ve her zamankinden daha fazla ani artış tespit edildikçe, kullanımları da daha yaygın hale gelecektir.

University of Groningen. 9 Haziran 2020.

Makale: Kuitems, M., Panin, A., Scifo, A., Arzhantseva, I., Kononov, Y., Doeve, P., … & Dee, M. (2020). Radiocarbon-based approach capable of subannual precision resolves the origins of the site of Por-Bajin. Proceedings of the National Academy of Sciences.