Trilobitlerin Nesli Neden Tükendi?

Trilobitler; miğferli, yüzen dev patates böceklerine benzeyen tuhaf yaratıklardı ve tam 270 milyon yıl yaşadılar. Türleri bir zamanlar binlere ulaşan bu zırhlı omurgasızlar, okyanuslarda yiyecekleri kazarak ve toplayarak geliştiler. Hatta iki kitlesel yok oluştan da sağ çıkmayı başardılar.

Ancak yaklaşık 252 milyon yıl önce trilobitler fosil kayıtlarından silindi. Peki en nihayetinde bu dirençli dip sakinlerini ortadan kaldıran şey neydi?

Trilobitlerin ortadan kaybolması, üçüncü ve en yıkıcı kitlesel yok oluş olan Permiyen-Triyas yok oluşu ile aynı zamana denk geldi. New York’taki Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nde paleontoloji müdürü Melanie Hopkins’e göre, Sibirya’daki volkanik patlamalar yaklaşık 2 milyon yıl boyunca muazzam miktarda lav püskürttü. Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayınlanan 2010 tarihli bir makaleye göre, bu ateşli patlamalar atmosfere trilyonlarca ton karbondioksit göndererek okyanus asitlenmesini tetikledi ve bu da deniz hayvanlarının hayatta kalmasını çok zorlaştırdı. Trilobitler de dahil olmak üzere deniz türlerinin yüzde 95 kadarının, Büyük Ölüm olarak da bilinen Permiyen-Triyas yok oluşunda nesli tükendi.

(520 Milyon Yıllık Beş Gözlü Bir Fosil Keşfedildi)

Bununla birlikte trilobitlerin nesli, bu noktaya kadar zaten tükenmeye başlamıştı. Hopkins, “Bu kitlesel yok oluş gerçekleşinceye kadar, etrafta çok fazla trilobit kalmamıştı.” diyor. Bunun nedeni, çevresel ve evrimsel değişikliklerin bu canlılar sınıfını yavaş yavaş azaltmasıydı.

Hopkins, zaman içerisinde trilobitlerin vücut şekli ve boyutundaki değişiklikleri ve bu faktörlerin hayatta kalmalarını nasıl etkilediğini inceliyor. Hopkins, Trilobitlerin Kambriyen döneminin başlangıcında (541 milyon ile 485 milyon yıl önce) ilk ortaya çıktıklarında, potansiyel olarak çok fazla rakip olmadığı için son derece çeşitli olduklarını söylüyor. Erken Kambriyen dönemindeki trilobit adaptasyonları kaç segment veya uzuvlarının olduğu gibi, esas olarak büyüme ve gelişme ile ilgiliydi.

Ancak yaklaşık 485 milyon yıl önce başlayan Ordovisyen Dönemi’nde, rekabet ve avlanma öncekinden daha fazlaydı. Hopkins, “O dönemde pek çok trilobit adaptasyonu, ekoloji ile açıkca ilişkiliydi.” diyor. Bazı trilobitler farklı göz konumları, daha sert dış iskeletler veya bir top gibi yuvarlanma yeteneği geliştirdi. Paleontologlar, bu adaptasyonların trilobitleri gittikçe rekabetçi hale gelen okyanus tabanında daha başarılı kıldığını düşünüyor. Ve uzun vadede, bu baskılar trilobitlerin yaklaşmakta olan kitlesel yok oluşlardan kurtulmalarını sağladı.

Güney Kaliforniya Üniversitesi Yer Bilimi Bölümü’ne göre, dünyanın ilk kitlesel yok oluşu olan küresel bir soğuma ve deniz seviyelerindeki düşüşün neden olduğu Ordovisyen-Silüriyen kitlesel yok oluşu, yaklaşık 444 milyon yıl önce meydana geldi. Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’ne göre binlerce olan trilobit türlerinin sayısı yüzlere düştü.

Hopkins, “Besin ağları ve ekosistemleri bozulmadan kalmasına rağmen trilobitlerin, asla tam olarak çeşitlenmediğini veya daha önce ulaştıkları sayılara ulaşmadığını” söylüyor. Okyanus yaşam alanlarındaki artan rekabet, onların tam olarak toparlanmasını engelleyen şey olabilir.

(Bulunan 245 Milyon Yıllık Fosile Darth Vader İsmi Verildi)

Yaklaşık 375 milyon yıl önce başlayan ve ikinci kitlesel yok oluş olan Geç Devoniyen, trilobitleri etkiledi. Geç Devoniyen yok oluşu daha yavaştı ve nedeni ondan önceki ve sonraki olan kitlesel yok oluştan daha az spesifikti. Hopkins, bu yok oluş döneminin uzun bir aralıkta gerçekleştiği için çalışmanın daha zor olduğunu ancak muhtemelen evrimin ve çeşitliliğin yavaşlamasına yol açtığını söylüyor. Doğrudan nedeni daha az açık olsa da, ikinci yok oluşun trilobitler üzerindeki etkisi derindi. Tüm takımın nesli tükendi. İkinci kitlesel yok oluştan sonra, Trilobita sınıfından bir tek Proetidae ailesi hayatta kaldı.

Hopkins “Geriye kalan tek şey buydu.” diyor.

Proetidae’yi bu kadar dirençli yapan şeyin ne olduğu belli değil. Var olan daha büyük ve canavarca trilobitlerin bazılarına kıyasla nispeten basit yaratıklardı. Permiyen Sonu olan üçüncü kitlesel yok oluşta rekabet, avcılar ve çevresel değişiklikler, eski Proetida’ya karşı olasılıkları tersine çevirdi. Volkanik patlamaların harekete geçirdiği küresel ısınma olaylarına dayanamadılar.

Trilobitleri, bu kadar dirençli ve bu kadar savunmasız yapan şeyin ayrıntıları hala araştırılıyor. Hopkins, “Neden nesillerinin tükendiğine dair daha fazla bilgi edinmenin bir yolu,  neden bir daha asla aynı ölçüde çeşitlenmediklerini anlamak. Ancak bu soru cevapsız kalıyor.” diyor.

Live Science. 15 Kasım 2020.