Stonehenge Kayaları Yaklaşık 2 Milyar Yaşında Çıktı

1958 yılında Stonehenge’deki restorasyon çalışmaları sırasında bir kaya çekirdeği çıkarıldı ve sonrasında hatıra olarak saklanmıştı.

Anıt üzerinde restorasyon çalışması yapan bir adam tarafından alınmış olan Stonehenge’in uzun zamandır kayıp parçası, 60 yıl sonra iade edildi. Bu, bilim insanlarına ilk kez bu ikonik anıtın bir sütununu dikkatle incelemeleri için şans tanıdı.

1958’de, Stonehenge’in restorasyonuna yardım eden sondaj şirketinin temsilcisi Robert Phillips, Stonehenge’in sütunlarından biri olan 58. kayayı deldikten sonra silindirik çekirdeği aldı. Sonrasında, Amerika Birleşik Devletleri’ne göç ettiğinde bu kayayı da beraberinde götürdü. Stonehenge’in koruma statüsüne alınmasından dolayı, kayalardan örnekler almak artık mümkün değil. Ancak, 2018’de bu çekirdeğin iade edilmesiyle birlikte araştırmacılar, bir Stonehenge sütununun daha önce hiç yapılmamış jeokimyasal analizini gerçekleştirdiler.

Stonehenge’in dik duran büyük kayaları, diğer adıyla sarsenler, dinozorlar dünyadayken oluşmuş tortular içeren taşlardan oluşuyor. Taştaki diğer tanecikler yaklaşık 1.6 milyar yıl öncesine dayanıyor. 

(Stonehenge Niçin İnşa Edildi?)

İngiltere-Brighton Üniversitesi’nde fiziki coğrafya bölümünde profesör ve çalışmanın baş yazarı David Nash, “Taşı tomografiden ve röntgenden geçirdik. Çeşitli mikroskoplar altında inceledik ve taşların sedimentolojisini ve kimyasını analiz ettik.” diyor. 

“İnce kesit analizi ve birtakım kimyasal metodlar dışında çalışmada kullandığımız yöntemlerin tümü hem Stonehenge hem de Birleşik Krallık’taki sarsen taşları üzerine yapılan çalışma için yeniydi.” diyor. 

İngiltere’deki tarihi anıtları idare eden kuruluş English Heritage’a göre, Stonehenge’in taş çemberi yaklaşık 4.500 yıl önce Neolitik dönemde dikildi.

English Heritage websitesinde, “Sarsenler iki eşmerkezli düzende oluşmuş (iç kısımdaki at nalı şekilli kaya ve dış çember) ve ‘mavitaş’ olarak adlandırılan daha küçük taşlar çift yay şeklinde ikisinin arasına yerleştirilmiş.” diyor.

Bilim insanları 58. kayadaki sarsen taşlarını ince kesitler halinde mikroskopla incelediklerinde, kayanın yüzde 99.7 kuvarstan oluştuğunu keşfettiler. Bir kuvars maddesi, ince ve orta kuvars taneciklerini tutarak “birbirine kenetlenmiş kristallerden oluşan bir mozaik” şeklini aldı, diyor Nash. Bu, taşı daha dayanıklı hale getirdi. Belki de binlerce yıl önce, bunu inşa edenlerin devasa anıtları için bu tür bir taş seçmesinin nedeni buydu. 

“Bu maddeler son derece güçlü. Stonehenge’i inşa edenler, kayaların özellikleri ve sadece en yakın, en büyük kayaları değil, aynı zamanda zamana karşı koyması en muhtemel olanları seçmiş olmaları hakkında bir şeyler anlatabilirler miydi diye merak ediyorum.” diyor Nash.

Dinozorlardan daha eski 

Ayrıca araştırmacıların analizi, taştaki tortuların yaşları hakkında ipuçları ortaya çıkardı.

Nash, “Taşın içinde gelişen kumlu tortular Paleojen döneminde (66-23 milyon yıl önce) oluşmuştu. Bu yüzden sarsenler bundan daha eski olamaz.” diye açıklıyor.

Ancak, bilim insanları örneklerde neodimyum izotoplarının oranlarını (veya elementin atomlarını, çekirdekte bulunan farklı sayıda nötronlarla) karşılaştırdıklarında sarsen kayasındaki belirli tortuların daha da eski olduğunu buldular. Bazı tanecikler büyük ihtimalle, dinozorların üstünden geçtiği Mezozoik döneme (252-66 milyon yıl önce) tarihlenen kayalardan aşınmıştı.

“Ayrıca kum taneciklerinin bazıları 1 ila 1.6 milyar yıl önce oluşmuştu.” diyor Nash. 

Bu analiz, Stonehenge hakkındaki bazı soruları cevaplasa da, 1958’de restorasyon esnasında 58. kayadan delinerek alınan ve kayıtlardan silinen iki çekirdek parçanın nerede olduğu gibi diğer çözülmemiş bilmeceler aynen kalıyor.

Araştırmacıların bildirdiğine göre, İngiltere-Salisbury Müzesi’ndeki çalışanlar 2019’daki koleksiyonlarında bu çekirdek parçalardan birinin bir kısmını keşfettiler. Çalışmaya göre, müze müdürü Adrian Green, English Heritage’dan bir temsilciyle iletişime geçti ve 58. kayadan alınmış ana parçaya ait bir kısmın “‘3x Stonehenge Stones from ‘Treasure Box’ diye işaretli bir kutuda” keşfedildiğini bildirdi. 

(Neden Druidler Hakkında Bu Kadar Az Şey Biliyoruz?)

Bilim insanları, Phillips çekirdek parçasının yanı sıra Salisbury parçasını da araştırdılar ve verileri çalışmalarına kaydettiler. Yazarlar, parçaların müzeye nasıl ve ne zaman geldiği bilinmiyor, diye yazdılar. Bilim insanları, üçüncü parçanın (ve Salisbury Müzesi’nde bulunan parçanın geri kalanının) yerinin benzer şekilde bilinmediğini söylüyor.

Live Science. 4 Ağustos 2021.

Makale: Nash, D. J., Ciborowski, T. J. R., Darvill, T., Parker Pearson, M., Ullyott, J. S., Damaschke, M., … & Wilkinson, N. (2021). Petrological and geochemical characterisation of the sarsen stones at Stonehenge. PloS one, 16(8), e0254760.