Roma’da Hamam ve Tuvaletlere Rağmen Hastalık Yayan Parazitler Artmış

Roma İmparatorluğu, hamam ve umumi tuvaletlerinin vurguladığı gelişmiş temizlik ve sağlık sistemleriyle tanınır, fakat bu dönemden insan dışkısı üzerinde yapılan analizler parazitlerle dolu olduğunu gösteriyor.

Hatta imparatorluk zamanında, önceki dönemlerde olduğundan daha fazla kamçı kurdu, yuvarlak solucan gibi insan parazitleri ve Entamoeba histolytica dizanterisi vardı.

Araştırmanın yazarı Cambridge Üniversitesi’nden biyolojik antropoloji profesörü Piers Mitchell “Roma Dönemi’nde, Bronz Çağı ve Demir Çağı’na kıyasla parazitlerde bir düşüş olmamasına çok şaşırdım” dedi.

Mitchell Live Science’a yaptığı açıklamada, takdire şayan hamam ve umumi tuvaletlere rağmen “bunların hiç birinin aslında Roma döneminde insanların sağlığını arttırmamış olduğu görülüyor. Fakat büyük ihtimalle daha iyi kokmalarına yardımcı olmuştur” diyor.

Leptis Magna, Libya’da Roma döneminden kalmış umumi tuvalet kalıntıları. (Görsel: Credit: Craig Taylor)

Roma İmparatorluğu, çoklu umumi tuvaletler (ki bu Yunanlılardan alınan bir fikirdi), ısıtılmış hamamlar, kanalizasyon sistemleri, ve su kemerlerinden gelen içme suyu gibi hizmetler sağlayan temizlik ve sağlık teknolojisini yaklaşık 2,000 yıl önce getirdi. Mitchell, Romalıların ayrıca kasaba ve şehirdeki insan atıklarının kırsal kesime götürülmesini zorunlu kılan bir yasa çıkardığını da belirtiyor.

Mitchell bu yeniliklerin, imparatorluk sakinlerinin sağlığını iyileştirip iyileştirmediğini merak etti. Araştırma için imparatorluktaki bağırsak parazitleriyle ilgili yapılan önceki çalışmalara baktı. Bu araştırmalar, Roma umumi tuvaletlerindeki toprakta bulunan mikroskobik kalıntılar, koprolit (fosilleşmiş dışkı), ve içinde çürümüş insan kalıntıları bulunan mezar toprağı üzerine yoğunlaştı.

Mitchell ayrıca, kumaş ve taraklarda bulunmuş Roma’nın dış parazitleri, yani tahta kurusu, pire ve bit gibi insan vücudunun dışında bulunan parazitler üstüne yapılan araştırmaları da inceledi.

Şaşırtıcı olarak bu dış parazitler, insanların düzenli olarak yıkandığı Roma İmparatorluğu’nda, sık yıkanmayan Viking ve Ortaçağ popülasyonlarında olduğu kadar yaygındı.

Roma’da Parazitler Neden Bu Kadar Fazlaydı?

Modern araştırmalar temiz içme suyu ve tuvalete erişimin, hastalık ve parazitleri azalttığını gösteriyor. Peki o zaman Romalılarda kamçı kurdu, yuvarlak solucan ve tenya neden daha az değildi?

Mitchell, halka açık hamamlarda ortak kullanılan sıcak suyun parazitlerin yayılmasına yardımcı olmuş olabileceğini söylüyor. Birçok hamamda suların sık sık değiştirilmediğini, ve suyun üstünde vücut kiri ve kozmetik kalıntılarından oluşan bir tabakanın oluşmuş olabileceğini ekliyor.

Bunun dışında, Romalı çiftçilerin kırsal kesime taşınan insan dışkılarını, mahsülleri için gübre olarak kullanması da parazitlerin yayılmasına neden olmuş olabilir.

Türkiye’de bulunan bir Roma dönemi kamçı kurdu yumurtası. (Görsel: Piers Mitchell)

Mitchell “Mahsülleri dışkıyla gübrelemek mahsül verimini arttırıyor. Fakat maalesef Romalılar bunun, dışkıyla gübrelenen mahsülleri yiyen genel nüfusun tekrar parazitlenmesine ve hastalanmasına neden olacağını bilemezlerdi” diyor.

Romalıların “garum” adı verilen bir balık sosuna olan sevgileri de bazı parazitleri açıklayabilir. Garum pişirilmemiş fakat mayalanmış balıktan yapılan bir sostu. Roma imparatorluğu sakinlerinde de balıkların içinde yaşayan balık tenyası parazitleri oldukça yaygındı. (Mitchell balığı pişirmenin parazitleri öldürdüğünü de ekliyor.)

Günümüzde parazit enfeksiyonları genelde antibiyotiklerle tedavi ediliyor. Fakat Roma döneminde doktorlar vücudun dört bedensel unsurunu – kan, kara safra, sarı safra, balgam – dengelemek üzerine dayalı bir tıp yöntemini kullanıyorlardı.

Hatta ünlü doktor Bergamalı Galen (MS 130-210) “Helmintlerin [bir çeşit parazit] çürüyen materyellerde, ısnın etkisiyle kendiliğinden ortaya çıktığına inanıyordu” diyor Mitchell.

Galen bu duruma karşı, özel bir diyet, kan çıkarma, ve dört bedensel unsuru dengeleyeceğine inanılan ilaçlardan oluşan bir tedaviyi öneriyordu. Bunun yanında Romalıların pire ve bitlerden kurtulmak için düzenli olarak bit ayıklama tarakları kullandığı görülüyor, diye ekliyor Mitchell.

Araştırma 8 Ocak’ta Parasitology dergisinde yayınlandı.

Makale: Mitchell, P. D. (2017). Human parasites in the Roman World: health consequences of conquering an empire. Parasitology, 144(1), 48-58.