Neandertal: Nesli Tükenmiş Akrabamız Hakkındaki Gerçekler

Neandertaller, nesli tükenmiş en yakın insan akrabalarımız. Neandertallerin Homo cinsinin (Homo neanderthalensis) ayrı bir türü mü yoksa Homo sapiens’in bir alttürü mü olduğuna dair tartışmalar devam etmekte.

Modern insan çok uzun süre önce Neandertallerle çiftleşmiş olsa da bu birleşmeden bir yavru meydana gelmesi oldukça nadirdi. C: Mauro Cutrona

İyi bilinen ancak çoğu zaman yanlış anlaşılan bu akrabalarımız, kabaca 200.000 yıl önce, Pleistosen Çağı’nda Avrasya’da ortaya çıkmıştı.

Science dergisinin Eylül sayısında yayımlanan bir araştırmaya göre beyinleri, diğer insan türlerinin beyinlerine kıyasla daha yavaş gelişiyor ve büyüyordu. Araştırma eş yazarı ve İspanya Ulusal Doğal Bilimler Müzesi paleoantropoloji bölümü başkanı Antonio Rosas, “Neandertallerde beynin büyümesi modern insanlardakinden biraz daha fazla zaman almıştı. Bizdeki yavaş gelişmenin özel, eşsiz ve türümüze özgü olduğunu düşünüyorduk. Şimdi ise büyük bir beyne sahip olmamızı ve yavaşça olgunlaşmamızı sağlayan bu yavaş gelişme modelinin, tüm avantajlarıyla birlikte, diğer insan türlerinde de mevcut olduğunu görüyoruz” diyor.

Toplumsal Yapı

Neandertaller çekirdek aileler halinde yaşıyordu. Daha yaşlı ve deforme Neandertal iskeletlerinin keşfi hastalara ve kendilerine bakamayanlara yardımcı olduklarını gösteriyor. Yaş ortalaması 30 olsa da daha uzun yaşayan Neandertaller olduğu biliniyor. Neandertallerin ölülerini gömdüğü kabul görmüş bir gerçek, ancak oyulmuş kemik parçalarını mezar hediyesi olarak bırakıp bırakmadıkları hala tartışılmakta.

(Dev Bir Kuş, Neandertal Çocuğun Kemiklerini Yemiş)

Bir dilleri olup olmadığı bilinmiyor, ancak beyinlerinin büyüklüğü ve karmaşık yapısı bunu muhtemel kılıyor.

Neandertaller diğer erken insan türlerinin kullandıklarına benzer, taş tabakalarından yapılmış bıçak ve kazıyıcılar da dâhil birtakım taş aletler kullanmıştı. Zaman ilerledikçe, kemik ve boynuz gibi materyaller kullanarak daha karmaşık aletler yapmaya başladılar. Amerikan PBS kanalında yayınlanan NOVA dizisinden Evan Hadingham, Neandertallerin taşları odun saplara bağlamak için bir tür yapıştırıcı kullandıklarını böylelikle hayret uyandırıcı av mızrakları yaptıklarını belirtiyor.

Neandertallerin ateşi kontrol edebildikleri de biliniyor, hatta gemiler inşa edip Akdeniz’e açıldıkları iddia ediliyor.

Neandertaller temelde etçil canlılardı, sert iklim koşulları bazı durumlarda yamyamlığa başvurmalarına da sebep olabiliyordu. Ancak, bilim insanları geçtiğimiz tarihlerde Neandertallerin oldukça düzenli bir şekilde pişmiş sebze tükettiklerini ortaya çıkardı.

Neandertal kafatası C: Jose Angel Astor Rocha

İnsan-Neandertal Çiftleşmesi

Son zamanlarda Neandertaller hakkında en çok konuşulan şey diğer insan türleriyle çiftleşip çiftleşmedikleri. Ortada, kesinlikle çiftleştiklerini savunan araştırmacılardan iki grubun dünyada aynı dönemde var olmadıklarına inanan bilim insanlarına kadar çok sayıda farklı görüş ve fikir sahibi bulunduğundan bu sorunun cevabı belirsizliğini koruyor.

Neandertaller üzerinde uzmanlaşan Erik Trinhaus insan-Neandertal çiftleşmesi hipotezini uzun süre desteklemişti, ancak teori 2010 yılında Science dergisinde Neandertal DNA’sının modern insan DNA’sına yüzde 99.7 oranında benzer olduğunu belirleyen (şempanze DNA’sıyla benzerlik %99.8 oranında) bir araştırma yayımlanmasıyla yoğun bir ilgi kazandı. Neandertal Genom Projesi araştırmacıları Afrikalı olmayan ortalama bir insanın, genomunda yüzde 2,5 oranında Neandertal DNA’sı taşıdığını ortaya çıkardı. Modern Afrikalıların genomlarında ise saptanabilir oranda Neandertal DNA’sına rastlanmadı. Neandertaller ve diğer türlerin yalnızca bir kez çiftleştiğini ve diğer insanların Afrika’dan çıkıp Avrasya’ya yayıldığını göstermesi bu bilginin insan-Neandertal çiftleşmesi teorisini destekler nitelikte olduğunu gösteriyor. Bu çiftleşme 37.000 yıl öncesi gibi erken bir tarihte meydana gelmiş olabilir.

Amerikan İnsan Genetiği Dergisi’nde yayımlanan Ekim 2017 tarihli bir araştırmada Afrika kökenli olmayan modern insan gruplarının genomlarında yüzde 1.8 ila 2.6 oranında Neandertal DNA’sı taşıdığı ortaya çıkarıldı. Araştırma baş yazarı, Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden bilgisayımsal biyolog Michael Dannemann, “Neandertal DNA’sı modern insanlarda birçok özellik için bir varyasyon kaynağı” diyor.

(Neandertaller Avrupa Kökenli Olmayabilir)

Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsün’den paleogenetik bilimci Kay Prüfer tarafından yürütülen bir diğer çalışmada ise modern insan DNA’sının Neandertal gen havuzuna 130.000 ila 145.000 yıl önce girdiği belirlendi.

Eğer bu tür bir çiftleşme gerçekleştiyse, neden modern insanlar daha fazla Neandertal DNA’sı taşımıyor? Bu sorunun olası bir cevabı erkek cinsiyet kromozomlarında yatıyor. Bilim insanları Neandertal Y kromozomunun iki soyun birbirleriyle başarılı bir şekilde çiftleşmesini engellediğini keşfetti, Amerikan İnsan Genetiği Dergisi’nin Nisan 2017 sayısında yayımlanan bir araştırmaya göre bu kromozom, Neandertal erkek ve modern insan kadın birlikte olduğunda genellikle düşükle sonuçlanacak durumlar yaratıyordu. Araştırmada, Standford Üniversitesi’nden popülasyon genetiğinde uzmanlaşmış genetik bilimci Fernando Mendez ve meslektaşları Neandertal erkeğinin Y kromozomunda, kadında gebelik sırasında bağışıklık yanıtlarını tetikleyebilecek moleküller üreten üç mutasyon keşfetti. Bu bağışıklık yanıtlarının düşükle bağlantılı olduğu saptandı.

2012 tarihli bir araştırmada ise insan-Neandertal çiftleşmesi teorisine kuşkuyla yaklaşılıyor. Araştırmacılar, Güney İspanya’dan alınan, daha önceki çalışmalarda kullanılmış kemikleri yeni radyokarbon tarihleme yöntemleriyle tekrar incelemiş ve Neandertal kemiklerinin 50.000 yıldan daha eski olduğunu saptamıştı. İnsanların 42.000 yıl öncesine kadar söz konusu alana yerleşmediği bilindiğinden Neandertallerle birlikte yaşama ve çiftleşmelerinin muhtemel olmadığı öne sürülüyor.

Modern insan ve Neandertaller çiftleşmediyse, insan ve Neandertal genomlarındaki benzerlik her iki grubun da Afrikalı bir ortak ataya sahip olmasıyla açıklanabilir.

Yok Oluş

Kimse Neandertallerin neden yok olduğunu, Homo sapiens’in ise neden hayatta kaldığını bilmiyor. Bazı araştırmacılar kademeli veya ani iklim değişikliğinin Neandertallerin sonunu getirdiğine inanırken, diğerleri Neandertallerin yok oluşundan beslenme yetersizliklerini sorumlu tutuyor. Bazıları ise Neandertalleri insanların öldürdüğünü iddia ediyor. Neandertallerin neslinin yok olmadığı, türümüze karışına dek insanlarla çiftleştikleri teorisi de yaygın iddialar arasında.

Live Science. 20 Aralık 2017.