Moğolların Macaristan’dan Çekilmesinin Gizemi Çözüldü

Moğol ordusu, Polonya ve Macar ordularını yenerek, 1241 yılında Macaristan’ı işgal etti, bu nedenle Macar kralı kaçmak zorunda kaldı. 1242’de, büyük bir askeri direniş olmamasına rağmen, Moğollar apar topar ülkeden ayrıldı. 

O yıllardaki Doğu Avrupa’nın iklimi üzerine yapılan yeni bir araştırma, bu gizemli geri çekilme hakkında yeni bir fikir ortaya koydu: Moğollar, kelimenin tam anlamıyla batağa saplanmıştı. 

Ağaç halkalarından elde edilen yeni verilere göre, 1242 yılında Macaristan’da soğuk ve karlı geçen bir kış, kendini yağışlı bir bahara bırakmıştı. Sonuç itibariyle, Macaristan’ın çayır alanları bataklığa dönüştü, diyor çalışmanın araştırmacılarından Nicola Di Cosmo.

(En Büyük İkinci Krallığı Kuran Moğollar Kimdi?)

Atlarına bel bağlamış olan Moğollar, yumuşak arazilerde etkili bir şekilde hareket edemeyeceklerdi ve atlarının otlayabileceği çok az alan kalacaktı. Di Cosmo, “Bu, yalnızca bir kış dönemi içinde, küçük bir iklim değişikliğini tespit ettiğimiz ve oldukça önemli bir tarihi olaya bağlayabildiğimiz çok az durumdan biri.” diyor.

Macaristan’ın işgali

Macaristan’ın işgali, meşhur Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın 1227’deki ölümünden sonra gerçekleşti. Varisi olan oğlu Ögeday Han, Moğolları 1235’te Rusya’ya, ardından da 1240’da Doğu Avrupa’ya götürdü.

Di Cosmo’nun Scientific Reports dergisinde yazdığına göre, “Birden fazla Moğol komutanı, 1241 baharında Macaristan’a en az 130.000 asker ve neredeyse yarım milyon at getirdi.” O yılın Nisan ayında Moğollar, hem Polonya hem de Macar ordusuyla savaştı ve Doğu Macaristan’da bir idari sistem kurarak çok önemli savaşlar kazandı. 

Araştırmaya göre, 1242 yılının başlarında bölgedeki Tuna nehri ve diğer nehirler dondu. Bu da, Moğolların ani geri çekilmelerine kadar, birkaç ay boyunca savaşarak geçirdikleri Batı Macaristan’a geçmelerini sağladı.

(Attan Düşmezseniz Antik Moğolistan Yaşamak için Güzeldi)

İklim araştırmacısı ve araştırmanın yardımcı yazarı Ulf Büntgen, Kuzey İskandinavya’dan, Ural dağlarından, Romanya’daki Karpat dağlarından, Avusturya’daki Alp ve Rusya’daki Altay dağlarından alınan ağaç halkaları verilerini, Moğol ordusunu harekete geçirmiş olabilecek iklim faktörlerini çözebilmek için inceledi.

Di Cosmo, “Daha önce ortaya atılan teoriler, Ögeday’ın Aralık 1241’deki ölümünün, Moğolların başkomutanının yurtlarına geri dönmeye ittiğini öne sürüyordu fakat bu pek de tatmin edici bir bilgi değil.” diyor. Çünkü başkomutanları, Moğolistan’daki siyasete dahil olmak için oraya hiç geri dönmedi, aksine tekrardan Rusya’ya gitti. 

Bataklığa karşı askeriye

Ağaç halkaları, yazları büyüyen ve kışları sessizliğe gömülen ağaçların, araştırmacıların havanın belirli bir yılda nasıl olabileceğini tahmin edebilmesi için kullanabilecekleri özellikleri barındırır.

Büntgen’in incelediği bu kalıntılar, Macaristan’da 1238 ile 1241 yıllarında, ortalamanın üstündeki bir sıcaklığı ve ardından 1242 ile 1244 yılları arasında serin bir yaz mevsimine dayanıyor. Araştırmacıların bildirdiğine göre, 1242 yılında Güney Polonya, Çek Cumhuriyeti, Batı Slovakya, Macaristan’ın kuzeybatısı ve Doğu Avusturya’yı kapsayan bölge son derece yağışlıydı.

Di Cosmo, “Baharla gelen bu su baskınlarının, Moğolları engellemiş olabileceği mantıklı geliyor. Macaristan’ın çayır alanları, 1700-1800’lerde büyük çaplı bir drenaj projesi yürütülene kadar bir bataklıktı.” diyor.

Di Cosmo’a göre, Moğollar, Karpat dağları eteklerinden ve diğer yüksek yerlerden geçip, başlangıçta geldikleri rotadan farklı bir yol izleyerek geri çekildi. “Bütün bunlar bence çalıştıkları araziden memnun olmadıklarının kanıtı.” dedi.

Di Cosmo ve meslektaşları, 1211 ve 1225 yıllarında ılık ve yağışlı bir havanın olmasının, atları için bol yem sağladığından, Moğolların başlangıçtaki genişlemesini tetikleyerek onlara yardımcı olduğunu daha önce keşfetmişti.

Diğer iklim araştırmacıları da Moğolların iklimi etkilediğini ortaya koymuşlardı: 2011 yılında araştırmacılar, 1200’lerdeki Moğol istilasının küresel karbondioksit seviyelerinde küçük ama fark edilebilir bir etki yarattığını çünkü genişleme politikalarının ölümlere ve yıkımlara neden olarak, tarımda ormanların tahribine neden olduğunu belirtti.

Makale: Büntgen, U., & Di Cosmo, N. (2016). Climatic and environmental aspects of the Mongol withdrawal from Hungary in 1242 CE. Scientific reports, 6, 25606.