Maya Takvimi Düşünülenden Çok Önce Ortaya Çıktı

Meksika’nın Körfez Kıyısı boyunca yıldızlarla hizalanmış ritüel merkezleri 3.100 yıl öncesine kadar uzanıyor.

Yeni bir araştırmaya göre, 3.100 yıl kadar önce Meksika’nın Körfez Kıyısı boyunca yaşayan Olmec ve Maya halkları, 260 günlük bir takvimin önemli günlerini takip etmek için yıldızlarla hizalanmış tören merkezleri inşa etti.

Guatemala’daki bir Maya bölgesindeki boyalı alçı duvar parçalarında bulunan bu takvimin en eski yazılı kanıtı, yaklaşık bin yıl sonrasına, MÖ 300 ile 200 yılları arasına tarihleniyor. Ancak araştırmacılar uzun zamandır 260 günlük bir takvimin Körfez Kıyısı Olmec grupları arasında yüzlerce yıl önce geliştiğinden şüpheleniyorlar.

(İlgili: Bu Hiyeroglif, Maya Takviminin Bilinen En Eski Kaydı)

Arkeolog Ivan Šprajc ve meslektaşları, ışık algılama ve menzil belirleme ya da lidar adı verilen havadan lazer haritalama tekniğinin, MÖ 1100 ile MS 250 yılları arasına tarihlenen 415 tören kompleksinin astronomik yönelimlerini ortaya çıkardığını söylüyor. Bilim insanları Science Advances dergisinde yayınlanan rapora göre, ritüel merkezlerinin çoğu 260 günlük bir yılın belirli günlerinde güneşin doğuşuna veya diğer gök olaylarına karşılık gelen doğudan batıya bir eksen üzerinde hizalanmıştı.

Bu bulgu, Amerika kıtasında astronomi bilgisini yeryüzü yapılarıyla birleştiren resmi bir takvim sisteminin en eski kanıtlarına dikkat çekiyor. Bu sistem, yılın 260 günlük bir bölümünde önemli tarihleri belirlemek için göksel olayları kullanıyordu.

Slovenya Bilim ve Sanat Akademisi Araştırma Merkezi’nden Šprajc, “260 günlük döngü Mezoamerika’nın bilinen en eski anıtsal komplekslerinde somutlaştırıldı ve mevsimsel, geçimle ilgili törenleri planlamak için kullanıldı. Tam olarak ne zaman ve nerede icat edildiğinden emin olamayız.” diyor.

Yeni çalışmaya dahil olmayan ve Brown Üniversitesi’nden arkeolog Stephen Houston, lidar ile tespit edilen en eski tören merkezlerinden bazılarının açıkça Olmec kültürüne ait olduğunu, ancak diğerlerini sınıflandırmanın zor olduğunu ifade ediyor.

Olmec toplumu yaklaşık 3.500 ila 2.400 yıl öncesine dayanıyor. Yaklaşık 1750 ila 1100 yıl önce gelişen Klasik dönem şehirleri ve krallıklarıyla bilinen Olmec ve daha sonraki Maya kültürü arasındaki bağlantılar belirsiz. Ancak Klasik Maya yazıtları ve belgeleri de 260 günlük takvime atıfta bulunuyor.

Šprajc ve meslektaşları, Orta Meksika’dan Orta Amerika’ya kadar uzanan eski bir kültür bölgesi olan Mezoamerika’daki gezici grupların, Klasik Maya kralları arasında popülerlik kazanmadan çok önce 260 günlük takvimi kullanarak büyük, mevsimsel toplantılar planlamış olabileceğini öne sürüyor. Aynı takvimin, yaklaşık 3.000 yıl öncesinden başlayarak Mezoamerika’da mısır ekimi yaygınlaştıkça önemli tarımsal faaliyetlerin veya ritüellerin günlerini de işaretlemiş olabileceğini ekliyorlar. Bazı Maya toplulukları mısır ekimini düzenlemek ve tarımsal ritüelleri planlamak için hala 260 günlük bir takvim kullanıyor.

Önceki lidar verileri, ortak bir plana dayanan tören merkezlerinin yaklaşık 3.400 yıl önce Meksika’nın Körfez Kıyısı boyunca birçok Olmec ve Maya bölgesinde ortaya çıktığını göstermişti. Tören merkezlerinin hizalanmasının takvimsel önemi ancak şimdi ortaya çıktı.

Yeni çalışmada tespit edilen en yaygın mimari hizalama, komplekslerin kullanımda olduğu 11 Şubat ve 29 Ekim tarihlerinde 260 gün arayla gün doğumlarının konumuna karşılık geldi. Bu kompleksler, o iki günde güneşin doğduğu ufuktaki bir noktaya doğru doğuya bakıyordu.

Sık rastlanan bir başka hizalama ise 130 gün arayla ya da 260 günlük sayımın yarısında güneşin doğuşuyla eşleşiyordu.

Tören komplekslerinin çok az bir kısmı gündönümleri (yılın en uzun ve en kısa günleri), çeyrek günler (yılın her yarısının orta noktası) veya 260 günlük yıldaki ay döngüleri ile hizalanmıştı. Diğer merkezler yağmur mevsimi ve mısır tarımı ile ilişkili bir yıldız olan Venüs’ün konumunu takip ediyordu. 

Tören merkezlerinde kaydedilen gündoğumları ve günbatımları tipik olarak 13 ya da 20 günün katları ile ayrılıyordu. Šprajc, 260 günlük bir yılın temel matematiksel birimlerini temsil etmenin yanı sıra, 13 ve 20 sayılarının Maya halkı ve diğer Mezoamerikan gruplar arasında uzun zamandır çeşitli tanrılar ve kutsal kavramlarla ilişkilendirildiğini söylüyor.

Houston, lidar ile tespit edilen tören komplekslerinde gelecekte yapılacak kazıların, antik grupların 260 günlük yılın belirli günlerine belirli yapıları resmi olarak adayıp adamadıklarını araştırabileceğini söylüyor.

Sciences News. 6 Ocak 2023.

Makale: Šprajc, I., Inomata, T., & Aveni, A. F. (2023). Origins of Mesoamerican astronomy and calendar: Evidence from the Olmec and Maya regions. Science Advances, 9(1).