Kültürel Miras, Kapuçinlerin Alet Seçimini Etkileyebiliyor

Gıda sertliği ile kapuçinlerin kullandığı alet boyutunun her zaman düşünüldüğü kadar yakından ilişkili olmadığı ortaya çıktı.

Kapuçin maymunları (Sapajus spp.), günlük faaliyetlerinde alet kullanan birkaç primat arasında yer alıyor. Cerrado ve Caatinga’da kaju fıstığını, Karayipler, Orta Amerika ve Güney Amerika’da yaygın bir ağaç olan Hymenaea courbaril’in tohum kabuklarını ve diğer sert yiyecekleri kırmak için taşları örs ve çekiç olarak kullanıyorlar. 

Araştırmacılar gerçekleştirdikleri çalışmada, gıda sertliğini, alet boyutu ve ağırlığını ve taşların yerel mevcudiyetini ölçen üç “sakallı kapuçin maymunu” (Sapajus libidinosus) popülasyonunu gözlemlediler ve sosyal öğrenme yoluyla bir nesilden diğerine aktarılan bilgi olarak tanımlanan kültürün de bu bağlamda davranışı etkileyebileceği sonucuna vardılar.

(İlgili: Kapuçinlerin Davranışları, Kullandıkları Aletlerde İz Bırakıyor)

São Paulo Üniversitesi Sanat, Bilim ve Beşeri Bilimler Okulu’nda (EACH-USP) araştırmacı olan Tiago Falótico’nun belirttiğine göre; analiz edilen popülasyonlardan birinde, belirli bir gıda kaynağında kullanılmaya uygun taşlara sahip olsalar bile, muhtemelen o grubun kültürel bir özelliğini kanıtlayan orantısız derecede ağır aletler kullanıyor olabilirler.

Falótico’nun bahsettiği popülasyon, Brezilya’nın Orta-Batı bölgesindeki bir eyalet olan Goiás’taki Chapada dos Veadeiros Ulusal Parkı’nda yaşıyor. Çalışmada bu popülasyon, Kuzeydoğu bölgesindeki bir eyalet olan Piauí’deki Serra das Confusões Ulusal Parkı’nda yaşayan kapuçinler ve aynı eyalette yaklaşık 100 km uzaklıktaki Serra da Capivara Ulusal Parkı’nda yaşayan başka bir kapuçin popülasyonuyla karşılaştırıldı.

Aletler, işleme alanları olarak adlandırılan yerlerde bulunan kuvarsit ve kumtaşı parçalarıydı. Hayvanlar sadece bu taşları, örs ve çekiç olarak kullanmak için bu bölgelere sık sık geliyorlar. Taşlardan biri, örs olarak kullanılan başka bir taşın üzerine koyulmuş bir yemiş veya tohumu dövmek için kullanılıyor.

Falótico’nun belirttiğine göre; Serra das Confusões’de, daha küçük ve daha yumuşak meyveleri açmak için daha küçük aletler kullanırlarken, çok sert olan hindistancevizi kabuklarını kırmak için büyük, ağır çekiçler kullanıyorlar. Aralarından seçim yapabileceğiniz farklı boyutlarda taşların bulunduğu Chapada dos Veadeiros’ta ise, kırılgan yiyecekler için bile en ağır olanları kullanıyorlar.

Ölçümler

Araştırmacıların kapuçinler tarafından kaldırılan en ağır taşı bu ikinci parkta tespit etmiş olmaları tesadüf değil. Yetişkin bir erkek ortalama 3.5 kg ağırlığındayken, sonrasında 4.65 kg olduğu anlaşılan bir çekiç taşını kaldıran bir kapuçini filme aldılar.

Bulgular, çok sıkı bir çalışmanın sonucuydu. Araştırmacılar, babassu (Attalea speciosa), Hymenaea courbaril, kaju ve yabani manyok (Manihot spp) gibi işleme alanlarında en sık bulunan yiyecek türlerini belgelediler. Ayrıca mevcut taşları ve buldukları aletlerin boyutlarını ve ağırlıklarını belgelediler, özel bir cihaz kullanarak her bir yiyecek türünün sertliğini ölçtüler ve her çalışma alanında alet kullanımını gözlemlediler ve kayda aldılar.

Yiyecek türü ile aletin boyutu ve ağırlığı arasında çok yakın bir ilişki bulunması bekleniyordu, ancak Chapada dos Veadeiros’taki popülasyon, her boyutta taşın bol miktarda olmasına ve daha küçük bir boyutu seçme imkanları bulunmasına rağmen, çoğunlukla daha büyük olanları kullandılar. Muhtemelen bu alışkanlığı atalarından miras almışlardı. Falótico’nun belirttiğine göre, diğer popülasyonlarla karşılaştırıldıklarında kültürel bir fark vardı. 

Kültürel öğrenme hipotezi; Sergipe’deki Serra de Itabaiana ve Bahia’daki Chapada Diamantina (ikisi de Kuzeydoğu’daki eyaletler) gibi Sapajus kapuçinleri, taşlar ve aynı tür meyve ve tohumları içeren diğer alanlarda yapılan çalışmalarda, işlenme yerleri veya bu amaçla taş aletlerin kullanımının bulunamaması gerçeğiyle pekiştiriliyor. Serra das Confusões’deki kapuçinler, her ne kadar bol miktarda bulunsa da, kaju fıstığı dışındaki çeşitli yiyecek türlerini kırmak için aletler kullanıyor. 

Falótico’nun belirttiğine göre; davranışları kaynakların mevcudiyetinden değil, kültürel mirastan kaynaklanıyor.

Araştırmacılar şimdi, kültürel farklılıkların genetik farklılıklarla bağlantılı olup olmadığını görmek için üç popülasyonun genomlarını analiz ediyorlar.

İnsan evrimi

Falótico ile beraber bir arkeolog ekibi tarafından hazırlanan ve Journal of Human Evolution’da yayımlanan bir makale, çeşitli kaya türlerini örs olarak kullanan kapuçinler tarafından fındık kırma sırasında kazara yonga oluşma potansiyelini test etmek için yürütülen saha deneylerinin sonuçlarını bildiriyor.

Bazı kapuçinler, taşların dövülmesiyle üretilen tozu yutuyor veya kendilerini bu tozla kaplıyorlardı. Ayrıca bu tozu dişlerine de sürebiliyorlardı. Bunu yapma nedenleri bilinmiyor, ancak araştırmacılar muhtemel sebeplerden birinin parazitlerle savaşmak olabileceğine inanıyorlar. Deneylerde, homojen malzeme içeren örslerin parçalanmasıyla da yongaların oluştuğunu görüldü.

Maymunlar, dünyanın dört bir yanındaki kazılarda arkeologlar tarafından bulunan taş aletlere çok benzeyen yongaları kullanmadılar. Araştırmacılar, en eski homininlerin, alet olarak kullanmak için kasıtlı olarak üretmeden önce kazara yongalar elde ettiğine inanıyor.

Falótico’nun belirttiğine göre, kapuçinler, aralarındaki yenilikçi biri bunu yapmaya başlarsa ve diğerleri gözlemleyerek öğrenirse, yongaları gelecekte alet olarak kullanabiliyor. Dolayısıyla bu primatlar, insanın evrimini anlamamıza yardımcı olacak bir model görevi görebilirler.

Aynı araştırmacı grubu tarafından yapılan önceki bir çalışma, Serra da Capivara’daki kapuçin popülasyonu tarafından kullanılan taş aletlerin, ilgili faaliyetlere bağlı olarak nasıl farklı aşınma izleri gösterdiğini ortaya koyuyor.

Maymunlar ve homininler tarafından kullanılan aletler üzerindeki kullanım-aşınma izlerinin karşılaştırılması, en eski atalarımızın taş aletleri nasıl kullandığını ortaya çıkarabilir. Bu nedenle, Brezilya kapuçin maymunları üzerinde yapılan çalışmalardan insanın evrimi hakkında daha fazla bilgi edinmek mümkün olabilir.

FAPESP. 18 Kasım 2022.

Makale 1: Falótico, T., Valença, T., Verderane, M.P. et al. (2022). Stone tools differences across three capuchin monkey populations: food’s physical properties, ecology, and culture. Sci Rep12, 14365.

Makale 2: Lydia V. Luncz et al. (2022). A primate model for the origin of flake technology. Journal of Human Evolution.