Kudüs’te Bilinmeyen Bir Şehite Adanmış Bizans Kilisesi Bulundu

Arkeologlar Kudüs yakınlarında, tahrip edilmiş hayvan mozaikleri barındıran, isimsiz bir şehite ithaf edilmiş 1.500 yıllık kilise keşfettiler. Bu büyük kilisede, kilisenin  “şanlı bir şehite” ithaf edilmiş olduğunu söyleyen fakat şehitin kimliğini açıklamayan Yunanca yazıtlar bulunuyor. 

Kilisenin inşa edildiği dönemde bu bölge Bizans İmparatorluğu’nun kontrolü altındaydı. Kilisedeki bir yazıtın belirttiğine göre, 578- 582 tarihlerinde tahtta bulunan İmparator Flavius Tiberius’un hüküm sürdüğü zamanda kilise genişletilmişti. Kilisenin olduğu bölge ve çevresi, 634 ve 638 tarihleri arasında Râşidîn Halifeliği (Dört Halife) tarafından yönetildi. Arkeologların bulduğuna göre, bölgede İslam’ın yayılmasına rağmen kilise gelişti ve 10. yüzyıla kadar kullanılmaya devam etti. 

Kilise, bölgede inşaat çalışmaları gerçekleşmeden önce 2017’de yürütülen kazılar esnasında bulundu. İsrail Eski Eserler Kurumu ile beraber kilisedeki kazıları yöneten arkeolog Benyamin Storchan, Biblical Archaeology Review dergisinin Sonbahar sayısında yayımladığı makaleye göre kilise, Kudüs’ün yaklaşık 24 km güneybatısında, Hebron Dağları’nda yer alıyor. Storchan yapıyı, “Şanlı Şehit Kilisesi” olarak adlandırdı.

(Mardin’de 386 Yılında Yapılmış Mozaikli Kilise Bulundu)

Storchan makalede, “Şanlı Şehit Kilisesi erken dönemlerinde (5. yüzyılda) bir mağara odasının içindeki basit, mütevazı bir şapelden oluşuyordu.” diyor. 6. yüzyılda bir yeraltı mağarasından yer üstü yapısına dönüştürülmüş, mozaiklerle süslenmiş bir kilise haline getirildi. Daha sonra insanlar mağara odasını belki de isimsiz şehidin kalıntılarını barındıran bir mezara dönüştürdüler.

İkonoklazm

Kilise, eski bir ikonoklazmın (belirli eserlerin ve görsellerin kasten tahrip edilmesi) izlerini taşıyor. Arkeologlar, bazı mozaiklerin orijinalinde hayvan benzeri figürleri tasvir ettiğini fakat kasten kazınıp silindiğini buldular. Storchan, “Mozaikler, eski çağlarda tasvir kırıcılar tarafından zarar görmüş. Hayvan tasvirleri, gelişigüzel mozaik süslemeleriyle değiştirilerek orijinal tasarımından uzaklaştırılmış.” diyor.

Storchan, eylemin Hristiyan iç reformlarından ya da kurallardaki değişikliklerden dolayı gerçekleşmiş olabileceğini belirterek, “Şanlı Şehit Kilisesi’ndeki ikonoklazmın 6. yüzyılda gerçekleştiğini düşünüyorum.” diyor. Tasvir kırıcılar hayvan benzeri tasvirlerin yer aldığı mozaikleri tahrip etmiş olmalarına rağmen, bazı hayvan tasvirlerine dokunmamışlar. Storchan, “Bunu, birçok kuşun resmedildiği şapel zeminin zarar görmemiş ve 6. yüzyılın sonlarına tarihlenmiş olmasından bunu anlayabiliriz.” diyor. 

Şehit kimdi?

Arkeologlar şehitin kimliğini tanımlayamadılar. Fakat kilisenin, İncil’de çok kullanılmış bir isim olan “Zechariah” adında birine ithaf edilmiş olabileceğini düşünüyorlar. Antik dönem kayıtları, bu isimde bir Hristiyan şehitin mezarının 5. yüzyıla yakın bir tarihte bulunduğunu söylüyor. Ayrıca metinler, kazı alanının yakınlarında Zechariah’a ithaf edilmiş bir mezarın varlığından söz ediyor. Bu da, bahsi geçen mezarın bu kilise olduğu anlamına geliyor. Kilise Zechariah’a ithaf edilmiş olsa bile, günümüze ulaşan metinler bu kişinin hangi Zechariah olduğuna açıklık getirmiyor. 

Storchan, Zechariah’ın İncil’de sık geçen bir isim olduğunu söylüyor. Ayrıca, Zechariah isminin, İncil’de anlatılmamış, bilinmeyen bir dini figürün ismi de olabileceğini belirtiyor.

Sonuç olarak arkeologlar, kilisenin Zechariah adında bir şehite ithaf edilip edilmediği konusunda emin değiller. 

Storchan, “Umudumuzu koruyoruz. Kazı esnasında çıkarılmış binlerce eserin incelenmesiyle elde edilen yeni ve önemli ipuçları gizemli şehitin gerçek kimliğini ortaya çıkaracaktır.” diyor.

Live Science. 2 Eylül 2021.