İzmir’deki Antik Nif Dağı İnsanları Hangi Hastalıkları Geçirdi?

İzmir’de 1999 yılından beri kazıların devam ettiği Nif (Olympos) Dağı’ndaki insan kalıntıları, çeşitli hastalıkların izlerini taşıyor.

Nif (Olympos) Dağı, İzmir (Smyrna) Körfezi’nin doğusunda, Kemalpaşa, Buca, Torbalı ilçelerinin ortak sınırları içerisinde konumlanıyor. Arazi, pek çok sayıda su kaynağının olması nedeniyle bu şekilde isimlendiriliyor. 

Nif Dağı kazı alanından çıkarılan iskeletler üzerinde, dönem ve alan ayırmaksızın yapılan demografik çalışmalar sonucu 50’si erkek, 17’si kadın 10’u çocuk, 4’ü bebek ve 16’sının cinsiyeti belirlenemeyen toplam 97 birey tespit edildi. 

Kazı alanlarından ele geçen iskeletler ayrı ayrı değerlendirildiğinde ise; Ballıcaoluk mevkiinde, araştırmalar sonucu toplam 15 birey belirlendi. Bunların 10’u erkek, 3’ü kadın, 2’sinin çocuk olduğu tespit edildi. Başpınar kazı alanından toplamda 53 bireye ait iskelet kalıntıları bulundu. Bu bireylerin, 30’u erkek, 6’sı kadın, 4’ü çocuk, 2’si bebekti. Karamattepe’de toplamda 29 birey tespit edildi. Bu bireylerin 6’sının cinsiyeti belirlenemedi. Cinsiyeti belirlenen bireylerin 10’unun erkek, 8’inin kadın, 4’ünün çocuk, 1 tanesinin ise bebek olduğu belirlendi.

Nif (Olympos) Dağı kazısı kapsamında üç farklı bölgede ele geçen iskeletler üzerinde yapılan patolojik incelemeler sonucu, dönem insanlarının geçirdiği farklı hastalıklar tespit edildi. Bu hastalıklar dönemlere göre ayrı ayrı değerlendirilmeye çalışılarak, 10 farklı hastalık üzerinde incelemeler yapıldı. 

Nif Dağı’nda yaşamış insanların hastalıkları

Osteofit: Osteofitler, biçimleri ve büyüklükleri değişkenlik gösteren ve eklem yüzeylerinin kenarında kendini gösteren yeni kemik oluşumlarıdır. Bu hastalığı geçiren, erken dönem iskeletlerinden 14 birey, geç dönem iskeletlerinden ise 22 birey tespit edildi. 

Osteoarthrit: Etimolojik olarak Latincede “osteo” kemik, “artrit” kemik iltihaplanması anlamına gelir. Eklem hastalığı olarak bilinen bu rahatsızlık, genellikle eklemleri fazla zorlayan işlerde çalışan bireylerde görülür. Bu rahatsızlığın genellikle ileri yaşlı bireylerde görülmesi, Nif toplumunun genç yaşlarda ağır işlerde çalışmış olabileceğni düşündürüyor.  4’ü erken, 11’i geç dönem iskeletlerinde görülen rahatsızlığı geçiren toplamda 15 birey tespit edildi. 

Osteomiyelit: Enfeksiyon sebebiyle kemik iliği ve çevresindeki kemiğin iltihaplanmasıdır. Enfeksiyon belirli bir noktada kabileceği gibi çeşitli noktalara bulaşarak yayılabilir. Bu rahatsızlık, geç dönem iskeletlerinden bir tanesinde görüldü.

Enfeksiyon Hastalıkları: Çeşitli enfeksiyonel rahatsızlıklar tespit edilen Nif toplumunda 3 bireyde enfeksiyona bağlı deformasyona rastlanıldı. Bu bireylerden 2’sinin geç dönem, 1’inin ise erken dönem bireyi olduğu tespit edildi. 

Travma: Vücudun herhangi bir bölümünde, etkiye maruz kalma sonucu gerçekleşen yırtık, kesik, kırık veya deformasyon olayları. Yapılan araştırmalar sonucu 3’ü erken dönem bireyi, 5’i ise geç dönem bireyi olan toplamda 8 bireyde travma belirtileri görüldü.

Trepanasyon ya da Baş Deliği Ameliyatı: Yaşayan ya da ölü birinin kafatasında, bir amaç doğrultusunda belirli bir tekniğe bağlı kalarak gerçekleştirilen operasyondur. Anadolu için, hem farklı zamanlarda hem de  farklı bölgelerde görülen trepanasyonun bilinen en eski uygulaması yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar uzanır. Bu anlamda kültürel önem taşıması açısındır önemli bir bulgudur. Karamattepe’de bulunan bir kafatası üzerinde, sol bölgede trepanasyon tespit edildi. Araştırmacılar, kafatası üzerinde gerçekleştirilen trepasyon işlemi sonrası açılan deliğin iç kısımlarında çok düzgün kenarların izlendiğinden bahsederek, bu bireyin operasyon sonrası kısa bir süre de olsa yaşamış olabileceğini belirtiyor.

Schmorl Nodülü: Omurlar arası disk dokusunun küçük veya büyük bir bölümü, bazı patolojik nedenlerle ya da bir travma sonucu yerinden taşabilir. Bu da fıtıklaşma yapabilir. Nif toplumunda, 32 bireyde Schmorl Nodülü tespit edilerek, bunların 13’ünün erken dönem toplumunda 19’unun ise geç dönem toplumunda görüldüğü belirlendi.

Spina Bifida: Anne karnında oluşan bir hastalıktır. Omurga şekillenirken bir yarık veya açıklık şeklinde kalarak gelişimini tamamlayamaz. Halk arasında “ayrık omurga hastalığı” olarak bilinen rahatsızlık, Tükiye’de her bin bebekten 3’ünde görülür. Başpınar’da gerçekleştirilen kazı çalışmalarında ise bir bireyde spina bifida tespit edildi. 

Ankilozan: Genellikle genç yaşlarda başlayan, omurgayı ve omurga ile kalça kemiği arasındaki eklemleri etkileyen ağrılı bir romatizmadır. Karamattepe toplumunda bir bireyde Ankilozan belirlendi. 

Anemi (Kansızlık): Genellikle kan kaybı, yetersiz alyuvar üretimi ve alyuvar yıkımının fazla oranda olması ile görülür. Karamattepe toplumunda 2 bireyde anemi tespit edildi. 

Araştırmacılar antik dönem insanlarının, osteoarthrit rahatsızlığı geçirme oranınının şaşırtıcı yüksekliğine ve trepanasyon operasyonunun kültürel önemine dikkat çekiyor. 

Kaynakça

Yavuz, Y. A. – Erol, S. A. – Onur, S. İ.; “Nif Olympos Dağı Antik Dönem İnsanlarının Sağlık Sorunları”, 2018.

Başak, Enes; Tıp Ders Notları – Ortopedi, 2013.