İnsanlığın Seyrini Büyük Ölçüde Değiştiren 5 Hayvan

İnsanlar hayvanlarla o kadar uzun süredir birlikte yaşıyor ki, tüylü ya da yünlü dostlarımızın olmadığı bir dönemi hayal etmek oldukça zor.

Bilim, sayısı “evcilleştirmeyi” nasıl tanımladığınıza bağlı olarak değişse de, ya tamamen evcilleştirdiğimiz ya da en azından karşılıklı çıkarlarımız için bağlantı kurduğumuz 30-40 tür belirledi.

Kriterler ne olursa olsun, evcilleştirme hiçbir şekilde basit veya doğrusal bir süreç değildi.  Dünyanın dört bir yanında, farklı zamanlarda ve yerlerde başladı ve binlerce yıllık bir süre içinde meydana geldi.

(İlgili: Neden Bazı Hayvanlar Asla Evcilleştirilemez?)

Ancak evcilleştirme bir kez başladığında, hayatımıza kattığımız hayvanları değiştirmekle kalmadık; onlar da bizi değiştirdi.  Evcilleştirilmiş hayvanların avlanma, yük taşıma, giysi ve araç-gereç yapımı, yiyecek, malzeme ve çok daha fazlası için desteği olmasaydı, insanlık bugün çok farklı görünürdü ve muhtemelen sahip olduğu ölçüde gelişemezdi. İşte hayatımızın bir parçası haline getirdiğimiz en önemli canlılardan bazıları:

1- Köpekler (40.000-14.000 yıl önce)

Verilen  bu zaman aralığından da anlaşılacağı gibi, insanların köpekleri veya ataları olan kurtları ilk kez ne zaman evcilleştirmeye çalıştıkları hakkında pek çok tartışma var.

Ancak arkeozoologlar ve genetikçiler, “insanın en iyi arkadaşının” aynı zamanda hayvanlar aleminden edindiğimiz ilk arkadaşımız olduğu konusunda hemfikirler.

Bazılarının iki tür arasında birlikte evrim olarak tanımladığı ilişki, göçebe avcı-toplayıcı olduğumuz dönemlerde, çiftçiliğe veya herhangi bir medeniyet inşa etmeye başlamadan çok önce oluştu.

Avlanma, korunma ve haşere kontrolü için kullanışlı, arkadaşlık için çok uygun olan köpekler önceki insanlara, Neandertalleri geride bırakmalarına izin veren gelişimsel bir avantaj bile vermiş olabilir.

2- Keçiler (11.000-10.000 yıl önce)

Onları gelişimlerinin başından beri tanıyoruz. İnsanların ve keçilerin birlikteliği gerçekten çok eskilere gidiyor. Bazı araştırmacılar keçileri, belki koyunlardan da önce evcilleştirilen ilk çiftlik hayvanı olarak görüyor.

İran’da bulunan, bilinen en eski çiftlik hayvanı DNA’sının bir keçiye ait olduğu ve bu dönemin, insanların avcı-toplayıcı’dan çiftçi-çobanlık’a geçiş yaptığı dönem, yani yaklaşık MÖ 8200’ler olduğu kesinleşti.

Çeşitli araziler için çok uygun ve dayanıklı olan yaban keçileri, bezoar dağ keçisinden evrimleşti ve bu hayvan, ilk hayvancılık faaliyetleri için uygun olduğunu insanlığa kanıtladı.

Köpeklerin tersine keçiler, et ve süt gibi hazır gıda kaynağı olmasının yanısıra tüy, deri, kemik, kas gücünü de içeren ve giysilerden aletlere kadar birçok şey için faydalı malzemeler sağladı. Ayrıca dışkıları yakıt olarak kullanılıyordu.

3- Sığır (10.000 yıl önce)

İnsanlar yerleştikçe, daha az avlandıkça ve daha çok çiftçilik yaptıkça, hepimizin sığır olarak bildiği hayvanı yavaş yavaş kontrolümüz altına aldık.

Son araştırmalar, bildiğimiz tüm sığırların tarihini, 10.500 yıl kadar önce öküzden evcilleştirilen küçük bir sürüye kadar götürdü.

Sığır, o dönem avcılar olarak bize tahmin edemeyeceğimiz düzeyde gıda temini sağladı.

4- Atlar (6.000 yıl önce)

Tarih biraz daha farklı ilerleseydi ya da erken dönemde bazı cesur kimselerin, bu hayvanların sırtına atlamak konusunda tereddütleri olsaydı, atlar bugün en soylu hayvanlar yerine, sadece büyükbaş olarak kabul edilebilirdi.

30.000 yıl öncesine dayanan mağara sanatından, insan ve at arasındaki en eski ilişkinin avcı – av ilişkisi olduğunu biliyoruz; yani vahşi atlar yemek için avlandı.

İlk olarak atları evcilleştirme çabaları, tipik olarak Batı Avrasya Bozkırı’nda yaşayan insanlara atfedilirken, kavimlerinin koruma görevini üstlenenlerin et ve süt elde etmek için atları evcilleştirmeye çalıştıkları görülür.

Ancak kanıtlar, insanların atları bir besin kaynağı veya yük hayvanından daha fazlası olarak gördüğünü gösteriyor.

Arkeolojik araştırmalar, 5.500 yıl kadar erken bir tarihte atlarda dizgin-yular ve koşum takımı kullanıldığına dair işaretler ortaya çıkardı ve bu durum, güçlü atlara binildiğini düşündürüyor.

Sonunda, atın gücü ve hızı insanlığa sadık köpeğin bile getiremeyeceği avantajlar sağlayacaktı.

Atlar ulaşım, ticaret ve iletişimin yanısıra  ne yazık ki savaş gibi de  gittikçe  artan  insan faaliyetlerine olanak verdi.

Sonuç olarak, insanın hayatındaki yeri bakımından neredeyse hiçbir hayvan atın yerini tutmuyor.

5- Kediler (4.000 yıl önce)

İnsanlar ile birlikte mutlu bir şekilde yaşamak dendiğinde kedi dostlarımızın bu listede olması, herhangi bir kedi sahibi için sürpriz değildir.

Kedilerin dile gelmesi mümkün olsaydı, pekâlâ evcilleştirilmediklerini iddia edebilirlerdi. Onlarla ilk tanıştığımızda ve takip eden yüzyıllarda kesinlikle öyle değillerdi.

Vahşi ve evcil kediler üzerine yapılan ve son 9.000 yıllık geçmişin bilgilerini aktaran bir DNA araştırması, kedilerin aslında evcilleştirilmeden yüzyıllarca insanların yakınında yaşadığını gösteriyor. Aslında  bizimle karşılıklı faydaya dayanan bir ilişki yaşadılar.

Vahşi kediler insanlara yakınlaşırdı; çünkü ilk tarımsal faaliyetlerimiz hem kaynak hem de atık üretti.

Yiyecek ve çöpler haşaratları, haşarat ise kedileri çekti. Sonunda onlara hürmet ettik, onlarla yolculuğa çıktık ve arkadaş olmaları için evlerimize aldık.

Sonuç olarak, kedilerin ev kedisi haline geldiğine dair en eski kanıt, 4.000 yıl öncesine dayanan Mısır sanatından geliyor.

Discover Magazine. 26 Kasım 2021.