Erken İnsanlar Kendilerini Evcilleştirdi

İnsanlar köpekleri, kedileri, koyunları ve sığırları evcilleştirmeye başladığında, tamamen farklı hayvanla başlayan bir geleneği sürdürmüş olabilir: biz.

Bir türden evcilleşmenin unsurlarını yansıtan bir hastalıktan gelen genetik kanıtları gösteren yeni bir çalışma, modern insanların soyu tükenmiş akrabaları Neandertallerden ve Denisovalılardan ayrıldıktan sonra, yaklaşık 600.000 yıl önce kendilerini evcilleştirdiğini öne sürüyor.

Çalışmaya dahil olmayan Harvard Üniversitesi’ndeki biyolojik antropolog Richard Wrangham, “Çalışma inanılmaz derecede etkileyici. Uzun süredir inanılan insanların primat atalarımızdan çok farklı göründüğünü öne süren fikrin gerçekten güzel bir testi, çünkü evcilleştirildik.” diyor.

Evcilleştirmek; bir türün dost canlısı ve daha az agresif olması için yetiştirilmesi sonucu ortaya çıkan bütün genetik değişiklik grubunu kapsar. Örneğin köpeklerde ve evcil tilkilerde, birçok değişiklik fizikseldir: daha küçük dişler ve kafatasları, sarkık kulaklar ve daha kısa, daha kıvrımlı kuyruklar.

(Dokuz İnsan Türünü Yok Edecek Kadar Vahşi Miyiz?)

Bu fiziksel değişikliklerin tümü, evcil hayvanların, sinir ucu kök hücreleri adı verilen belirli bir kök hücrenin daha azına sahip olduğu gerçeğiyle bağlantılıydı.

Modern insanlar da atalarımızın çoğundan daha az saldırgan ve daha işbirlikçi. Ve biz de önemli bir fiziksel değişim sergiliyoruz: Beynimiz büyük olmasına rağmen kafataslarımız daha küçük ve kaş kemerlerimiz daha az belirgin. Peki biz kendimizi mi evcilleştirdik?

Moleküler biyolog Giuseppe Testa ve meslektaşları, bir genin (BAZ1B), sinir ucu hücrelerinin hareketlerini düzenlemede önemli bir rol oynadığını biliyordu.

Çoğu insan bu genin iki kopyasına sahiptir. İlginç bir şekilde, birkaç diğer genle birlikte BAZ1B geninin bir kopyası, bilişsel bozukluklara, küçük kafataslarına, yumuşak yüz özelliklerine ve aşırı dostlukla ilişkili bir kavrama bozuklukluğu olan Williams-Beuren sendromu olan kişilerde eksik.

BAZ1B geninin bu yüz özelliklerinde rol oynayıp oynamadığını öğrenmek için, Testa ve meslektaşları, 11 sinir ucu kök hücre çizgisini kültürledi: Dördü Williams-Beuren sendromu olanlarda, üçü bu sendromdan farklı ama ilişkili bir bozukluğu olan insanlarda ve dördü her iki sendroma da sahip olmayan insanlarda bulundu. Daha sonra, BAZ1B geninin kök hücre çizgilerinin her birinde, yukarı veya aşağı aktivitesini ayarlamak için çeşitli teknikler kullandılar.

(Atalarımız Kaç İnsan Türüyle Karşılaştı?)

Bu ayarlamanın, yüz ve kranyal gelişiminde rol aldığı bilinen diğer yüzlerce geni etkilediği ortaya çıktı. Genel olarak, bozulmuş bir BAZ1B geninin, Williams-Beuren sendromu olan kişilerin farklı yüz özelliklerine yol açtığını ve bu sayede genin yüz görünümünün önemli bir belirleyicisi olduğunu ortaya çıkardığını buldular.

Araştırmacılar, modern insanlarda yüzlerce BAZ1B genine duyarlı genlere, iki Neandertal’e ve bir Denisovalı’ya baktıklarında, modern insanlarda, bu genlerin kendi düzenleyici mutasyonlarını biriktiğini buldular. Bu, doğal seçilimin onları şekillendirdiğini gösteriyor.

Araştırmacılara göre, bu genlerin birçoğu diğer evcil hayvanlarda da seçildiğinden, modern insanlarda da yeni bir evcilleştirme süreci yaşanmıştı.

Wrangham, birçok farklı genin evcilleştirmede bir rol oynayabileceği konusunda uyarıyor, bu nedenle BAZ1B genine çok fazla evrimsel önem atfetmemeliyiz.

“Araştırılan şey inanılmaz derecede önemli olan bir gen… ancak bunun için birden fazla aday gen olduğu açık.”

Evrimsel biyolog ve bilişsel bilim insanı William Tecumseh Fitch, insanın kendini evcilleştirmesi ile hayvanların evcilleştirilmesi arasındaki “hassas paralellikler” konusunda şüpheci olduğunu söylüyor.

“Bunlar hem benzerlik hem de farklılık içeren süreçlerdir. Ayrıca, bir ya da birkaç gendeki mutasyonların evcilleştirmeye katılan birçok gen için iyi bir model olacağını düşünmüyorum.”

İnsanların neden evcilleşmiş olabileceğine gelince, hipotezler oldukça bol. Wrangham, erken insanlar işbirlikçi toplulukları oluştururken, evrimsel baskıların, özellikleri daha az “alfa” veya agresif olan arkadaşları tercih ettiğini düşünüyor.

“İlk defa kabadayılıklara ve saldırganlıklarını destekleyen genlere karşı aktif seçim yapıldı. Ancak şu ana kadar, insanlar bunu başarabilen tek tür.”

Science Mag. Michael Price. 4 Aralık 2019.