Cadı Avları 17. Yüzyılda Yaygındı, Peki Salem’i Ünlü Yapan Ne?

17. yüzyılda cadı avları yaygındı, ancak Salem’deki olaylar toplu paranoya ve korkunun en çarpıcı örneklerinden biri olarak tarihe geçti.

Salem cadı mahkemeleri sadece tarihi bir merak konusu olmaktan öteye geçiyor. Bu karanlık dönem, korku, iktidar ve toplu paranoyanın yıkıcı sonuçları hakkında bize önemli dersler sunuyor.

İstatistikler, kötü şöhretli Salem cadı mahkemelerinin hikayesini anlatmanın sadece bir yolu. Şubat 1692 ile Mayıs 1693 arasında geçen sadece 16 aylık bir süre içinde, Massachusetts’teki sömürge dönemi Salem’de çoğu kadın olan 200 kadar kişi cadılık yapmakla suçlandı. Bu 200 kişiden 30’u mahkum edildi ve 19’u idam edildi.

(İlgili: Geçmişte Neden Bu Kadar Çok Kadın Cadılıkla Suçlandı?)

Ancak Salem’deki bu kitlesel suçlamalar, davalar ve idamlar bir anda gerçekleşmedi. Bunlar, birbirine sıkı sıkıya bağlı bir Püriten topluluğunu ve sakinlerinin hayatlarını altüst eden bireysel etkenlerin ve sosyal dinamiklerin karışımının bir sonucuydu. Salem cadı mahkemelerinin nasıl ortaya çıktığını ve orada yaşananların neden bugün hala hatırlanmaya değer olduğunu inceleyelim.

Cadı avlarının kökeni

Öncelikle, birkaç efsaneyi çürütelim. Massachusetts Üniversitesi’nde tarihi cadı mahkemeleri konusunda uzmanlaşmış bir İngilizce profesörü olan Bridget M. Marshall, “Sömürge döneminde Salem’de sivri şapkalı, yeşil yüzlü kadınlar kazanlarda iksir karıştırıp büyü yapmıyordu” diyor. Gerçekte, cadılık suçlamaları genellikle davranışları, derin dindar ve sıkı sıkıya bağlı topluluklarındaki diğer üyeleri rahatsız eden kadınları hedef alıyordu. Bu suçlamalar, hiyerarşik bir toplumda kolay hedef olan yoksul veya “beyaz olmayan” kadınlar gibi en savunmasız gruplar arasında özellikle yaygındı.

Cadı mahkemeleri Salem’e özgü değildi. Avrupa, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar süren bir cadı avı çılgınlığı yaşamıştı ve çoğunluğu kadın olan yaklaşık 100.000 kişi, şeytanla işbirliği yapmak ve büyü gibi sapkın eylemlerde bulunmak suçlamalarıyla yargılanmıştı. Salem’deki toplumsal huzursuzluk ve dini-politik değişimlerin cadılık suçlamalarına duyarlılığı artırmasıyla birlikte Avrupa sömürgeciliği bu saplantıyı yaydı.

İngilizlerin elindeki Massachusetts Körfezi Kolonisi’ndeki diğer şehirler gibi, Salem de Püriten yerleşimcilerle doluydu. Günlük yaşamları, bölgenin Yerli halkı, köleleştirilmiş Afrikalılar ve 1689-1697 yılları arasında Britanya ve Fransa arasındaki Kral William Savaşı yüzünden şu anda Kanada ve New York olan bölgelerden kaçan mültecilerle yan yana geçiyordu. Yeni yerleşimciler Salem’in kaynaklarını sonuna kadar zorladı ve köylüler ile dini ve hükümet liderleri arasındaki zaten yoğun olan kişisel rekabeti daha da körükledi.

İlk cadılık suçlaması

Salem’in en uzun süren anlaşmazlıklarından biri, kasabanın kalıcı bir papaz bulmakta yaşadığı sorunlar nedeniyle dini lideri üzerindeydi. Bir papaz tutmak için yapılan çok sayıda başarısız girişimden sonra, köyün kilise cemaati sonunda Samuel Parris’i işe aldı. Parris’in görev süreci, katı ortodoks görüşleri ve maaşı konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle daha da fazla tartışma yarattı.

Ocak 1692’de, Parris’in 9 yaşındaki kızı Elizabeth ve 11 yaşındaki yeğeni Abigail Williams, falcılık oyunu oynadıktan sonra “nöbetler” geçirmeye başladılar. Bu tür eğlenceler, Püriten öğretilerine göre günah kabul ediliyordu.

Bu oyun sırasında kızlar, bir su bardağına yumurta akı damlatarak oluşan şekillerden gelecekteki eşlerinin mesleklerini tahmin etmeye çalışmışlardı. Bardaklardan birinde tabut benzeri bir şekil gördükten sonra tuhaf davranmaya başladılar. Köpek gibi havlamak, ağlamak ve anlamsız sesler çıkarmak gibi davranışlar sergiledikleri nöbetler sırasında vücutları istemsiz hareketlerle doluydu ve ardından yere yığıldılar.

Kasaba doktoru, her ikisinin de “üzerlerinde kötü bir el” olduğunu, yani bir cadının büyüsü veya laneti yüzünden şeytanın etkisi altında olduklarını söyledi. Büyücülük ve şeytanla işbirliği yapmak, Massachusetts yasalarına göre suçtu ve kızların garip davranışları hızla yasal bir meseleye dönüştü.

Sorgulanan kızlar, Parris’in “sahip olduğu” köleleştirilmiş bir kadın olan Tituba’yı, kendilerini büyülemekle suçladılar. Tituba falcılık oyununa katılmamış olsa da, kızları sözde şeytanın etkisinden kurtarmak ve iyileştirmek amacıyla idrar ve çavdar kullanarak bir “cadı pastası” hazırlamıştı. Parris, Tituba’nın bu yiyeceği hazırlayıp kızlara verdiğini öğrendikten sonra onu acımasızca dövdü. Aşırı baskı altında, Tituba büyücülük yaptığını itiraf etti ve şeytanın hizmetkarı olduğunu kabul etti.

Marshall’a göre, Tituba kolay bir hedefti, çünkü oldukça hiyerarşik bir toplumda en alttaydı. Marshall “Bu, birçok sorun için günah keçisi arayan, çok fazla stres altında olan bir toplumdu,” diye açıklıyor.

Ancak Tituba kızların davranışları yüzünden günah keçisi ilan edilen tek kişi değildi. İki kadını daha suçladılar: Komşuları tarafından ahlaksız olarak görülen şehirli kadın Sarah Osborne ve ailesi pek sevilmeyen, fakir bir kadın olan Sarah Good. Kısa süre sonra, bu üç kadın da resmen cadılıkla suçlandı, hapse atıldı ve yargılandı.

Kitlesel histerinin etkileri

Suçlamaların ardındaki gerçek sebepler belirsizliğini korusa da sonuçları açık. Tutuklamalar, modern analistlerin kitlesel histeri olarak adlandırdığı ve bilim insanlarının ergot (çavdar mahmuzu) zehirlenmesinden halüsinojeniklere ve “grup kutuplaşmasına” kadar her şeye bağladığı bir nöbeti başlattı.

Tituba’nın kızlarla birlikte süpürgeyle uçtuklarını ve şeytanın kendisine hediye ettiği kitabı imzaladıklarını iddia ettiği kışkırtıcı ifadesinin ardından köydeki diğer kızlar da tuhaf davranışlar sergilemeye başladı.

Duruşmalar ilerledikçe, daha fazla Salem sakini birbirlerini cadılık yapmakla suçlamaya başladı. Tarihçi Carol F. Karlsen, başkalarını suçlayan birçok köylünün belirsiz hayatlara ve çok az gelecek beklentisine sahip olduğunu belirtiyor. Bu artan baskılar, hem köydeki kızların gelecekleri hakkında bir şeyler öğrenme arzusunu hem de garip davranışlarının ardından toplum tarafından onaylanma ihtiyaçlarını açıklıyor.

Salem cadı davalarının kurbanları

Salem, cadı davalarını denetlemek için özel bir mahkeme kurdu ve bu da çok sayıda iddianame, dava ve idama yol açtı. Sanıklar masumiyetleri kanıtlanana kadar suçlu sayılıyor, mahkumiyetler zorla alınan itiraflara, söylentilere ve hatta tanıkların rüyalarını içeren “hayali kanıtlara” dayandırılıyordu. Yetkililer ayrıca sanıkların itibarını, geçmiş davranışlarını ve fiziksel özelliklerini de inceliyor, benler veya çizikler gibi “cadı işaretleri” olarak yorumladıkları izler arıyorlardı.

Hatta küçük çocuklar bile risk altındaydı. Tanıklar, Sarah Good’un dört yaşındaki kızı Dorothy’yi kurbanlarına “işkence etmekle” ve ısırmakla suçladılar. Dorothy 34 hafta hapis yattıktan sonra serbest bırakıldı ancak annesi asılarak idam edildi. Dorothy’nin yeni doğan kız kardeşi Mercy, davaların en genç kurbanı oldu ve doğumundan kısa bir süre sonra hapishanede öldü.

Sanıkların çoğunluğunu kadınlar oluştursa da, mahkeme altı erkeği de yargıladı ve mahkum etti. Yargılamalara açıkça karşı çıkan 60 yaşındaki John Proctor, bunun bedelini hayatıyla ödedi. Proctor’ın hikayesi ve asılarak idam edilmesi daha sonra Arthur Miller’ın The Crucible adlı oyununda dramatize edildi.

Bir diğer dikkat çekici dava ise cadılıkla suçlanan 81 yaşındaki Giles Corey’nin davasıydı. Corey, mahkum edilirse mal varlıklarına el konulmasını önlemek için “çeşitli cadılık eylemlerini” itiraf veya inkar etmeyi reddetti. Yetkililer onu yargılamak yerine, dönemin en vahşi infaz biçimlerinden birini kullandılar ve Corey’i iki taş arasında yavaşça ezerek öldürdüler.

Salem cadı davalarının ardından

Marshall, sonuç olarak yargılananların “sadece küçük bir yüzdesinin suçlu bulunduğunu” söylüyor. Ancak beraat edenlerin kaderlerini belirlemek zor. Ya mahkemeleri masumiyetlerine ikna etmeyi başardılar ya da “Rab’bin Duası”nı okumak veya “cadı izleri” olarak yorumlanabilecek herhangi bir fiziksel özelliğe sahip olmamak gibi çeşitli testlerden geçtiler.

Sanıklardan beşi hapisteyken öldü. Serbest bırakılanlar ise pek de şanslı sayılmazlardı. Marshall, mal varlıklarına el konulması, ağır hapis cezaları ve diğer cezalara işaret ederek, muhtemelen “mali açıdan çok kötü durumda olduklarını” söylüyor. Tituba gibi diğerleri ise toplum içinde daha da fazla dışlanmayla karşı karşıya kaldı. Tituba sonunda ifadesini geri çekti ancak isimsiz bir hayırsever kefaletini ödeyene kadar 13 ay hapiste kaldı. Kendisine hiçbir zaman tazminat verilmedi.

Kurtulanlar, muazzam bir itibar kaybı yaşadılar, bu durum bazılarının kiliseden aforoz edilmesiyle daha da kötüleşti. Sonuç olarak, Marshall’a göre çoğu kişi, isimlerini temize çıkarmak için yıllarca mücadele etti.

Salem Köyü’ndeki cadı avı çılgınlığı, 1693’te büyük olasılıkla Püriten papaz Cotton Mather gibi cadı mahkemelerine karşı çıkan önemli figürlerin kamuoyunda aldığı duruş nedeniyle sona erdi.

Artık doğaüstü olaylarla ilgilenen turistler için popüler bir yer olan Salem’in kurbanlarını tam olarak kabul etmesi yüzyıllar aldı. Massachusetts yetkilileri davalar için 1957’de resmi özürler yayınlamaya başladı ve Salem’de cadılık suçlamasıyla haksız yere mahkum edilen son kişi olan Elizabeth Johnson Jr, resmi olarak 2022’de aklandı. 2017’de ise şehirdeki toplu asılmaların gerçekleştiği yere bir anıt dikildi. Bir ormanın ortasında yer alan anıt, idam edilen 19 kurbanın isimlerinin kazındığı basit bir duvardan oluşuyor.

Sessizce düşünmeye sevk eden anıt, istatistiklerin ve spekülasyonların ötesine geçerek Salem’in cadı histerisinin merkezindeki gerçek kurbanlara ulaşıyor: Kendi komşuları tarafından öldürülmek istenen, toplumdan dışlanmış, sıkıntı içindeki bireyler.

National Geographic. 7 Ekim 2024.