Arkaik Apollon’un Kaynağı Gizli Kalmış Mermer Ocağı Keşfedildi

Yunan adası Delos’taki Apollon heykelinin mermer kaynağı, on yıllardır sanat tarihçileri ve arkeologlar için bir gizemdi.

Taşın kimyası, jeokimyacılara yakınlardaki bir ada olan Nakşa adasının güney ucunu işaret ediyordu; ama hiç kimse burada antik mermer ocakları olacağını düşünmüyordu. Şimdi ise bir jeoarkeolog, kaynağı bulduğuna inanıyor. 

“Bize aradığımızı bulamayacağımız söylendi.” diyor Willamette Üniversitesi’nden jeoarkeolog Scott Pike. Ama Akdeniz’in makili arazilerini iki sezon boyunca gezdikten sonra, Pike kaynağı bulduğuna inanıyor ve bulgularını 11 Ekim 2021’de Geological Society of America’nın Portland’daki yıllık toplantısında sundu. 

(Minotaur: Antik Yunan ve Roma Mitolojisinin Canavarı)

Yunan Arkaik dönemi (yaklaşık olarak MÖ 800 – 480 yılları), muazzam büyüklükteki Kouros heykelleri (ayakta duran genç erkek heykelleri) ile biliniyor. Delos’taki devasa Apollon heykeli, parçalara ayrılmamış olsa ve ayakta dursaydı, yaklaşık on metre yüksekliğinde olacaktı. Devasa mermer parçaları beyaz ve yıpranmış, bazı parçaları ilk bakışta zar zor insan fiziğini andırıyor. Ama heykel, araştırmacıları yine de kendine çekiyor.  

Pike’a göre, kaynağının araştırılmasına yol açacak ilgiyi uyandıran ise, kabaca “Aynı taş, heykel ve kaidedenim.” olarak çevrilen, daha sonra kouros’un “Nakşalılardan, Apollon’a” armağan edildiğini ekleyen, muğlak bir yazıttı.

Yazıtın, heykelin strüktüründen bahsedip bahsetmediği, tek bir mermer parçasından yontulup yontulmadığı ve materyalinin kaynağı açık değil. Pike, heykelin birkaç parçasından -bir el, üst ve alt beden, bir parça bacak- örnekler aldı ve bunların karbon ve oksijen izotop alaşımını analiz etti. Bu alaşım, analiz edilen diğer mermerlerle karşılaştırılarak, bir veri tabanından parmak izi örneği bulur gibi, mermerin kaynağının izini sürmek için kullanılabilecekti.

“Analizler, mermerin Nakşa’dan, ama herhangi bir antik taş ocağına ilişkin delillerin bulunmadığı bir bölgesinden geldiğini gösterdi. Adanın kuzeyinde, hala büyük heykellerin yer aldığı iki ocak bulunduğunu biliyoruz. Ama güneyde de antik taş ocakları olduğunu bilmiyorduk.” diyor Pike.

Pike, çabalarının boşa olduğunu söyleyen yerel halka rağmen, Nakşa’nın güneyine gitti. Beyaz mermer çıkıntıları ve olası küçük çukurlar arayarak arazinin her tarafını tararken, diğer arkeolojik bölgeler ve jeolojik haritaların yöresel bilgisini kendine rehber aldı. Arkaik taş ocağı kalıntıları, günümüzdeki geniş madenlere pek benzemiyor ve Pike’ın bunları bulması da zor olmuş.

Birkaç haftalık araştırmadan sonra, Pike jeolojik haritalarda işaretli olmayan küçük beyaz mermer şeritleri bulmaya başladı. Bazıları arkeolojik bölgelere yakın olduğu için, Pike bu küçük ocakların kaynak olabileceği kanısına vardı.

“Aradığımızı bulmak heyecanlıydı çünkü birkaç defa hiçbir şey bulamayacağınızın söylenmesi, heves kırıcı, ama biz biliyorduk.” diyor Pike. “Kanıtlar güneye işaret ediyordu. Hiç olmadığım kadar Indiana Jones gibi hissettim.”

Pike, laboratuvarda mermer örneklerini analiz ederek, güneyde yeni ortaya çıkarılan iki örneğin Delos’taki Apollon heykeli için iyi eşleşmeler olduğunu açığa çıkardı. Bu erken mermer ocaklarının adanın güneyinde bulunduğunu bilmek, Tunç Çağı Kiklad heykelcikleri gibi jeoarkeologları şaşırtan diğer antik mermer eserlerin kaynağının izini sürmek için faydalı olacak. Aynı zamanda dönemin ticari hayatı hakkında da bilgi veriyor.

“Bugün bu Tunç Çağı heykel ve heykelcikleri için Nakşa’da bir mermer kaynağı olduğunu bilmek, bölgenin düşünüldüğünden daha etkili bir bölge ve ticaret merkezi olduğunu gösteriyor.” diyor Pike.

Geological Society of America. 12 Ekim 2021.

Makale: Scott Pike. (2021). Finding apollo’s marbles: Rediscovery of a white marble source in southern Naxos, Greece, Geological Society of America Abstracts with Programs.