Şempanzeler İnançlarını Rasyonel Olarak Gözden Geçirebiliyor

Yeni bir çalışma, şempanzelerin yeni bilgilerle karşılaştıklarında inançlarını rasyonel biçimde gözden geçirebildiklerine dair kanıt sunuyor.

Şempanzelerin, düşünüldüğünden çok daha fazla insan düşünürlerle ortak özelliklere sahip olabileceği ortaya çıktı. Yayımlanan yeni bir araştırma, şempanzelerin yeni bilgilerle karşılaştıklarında inançlarını rasyonel biçimde gözden geçirebildiklerine dair kanıtlar sunuyor.

“Şempanzeler inançlarını rasyonel biçimde gözden geçiriyor” başlıklı çalışma, uluslararası bir araştırma ekibi tarafından yürütüldü. Bulgular, şempanzelerin insanlar gibi, mevcut kanıtların gücüne göre fikirlerini değiştirebildiğini, yani rasyonel düşüncenin temel bir özelliğine sahip olduklarını gösteriyor.

Uganda’daki Ngamba Adası Şempanze Barınağı’nda çalışan araştırmacılar, şempanzelere biri yiyecek içeren iki kutu sundu. Başta, hangi kutuda ödül olduğuna dair bir ipucu verildi. Daha sonra, ödülün diğer kutuda olduğuna işaret eden daha güçlü bir kanıt sağlandı. Şempanzeler, yeni ipuçlarına karşılık olarak sık sık seçimlerini değiştirdi.

(İlgili: Dişi Goriller, Ölmeden Yıllar Önce Üremeyi Bırakıyor)

“Şempanzeler, daha iyi kanıtlar ortaya çıktığında inançlarını gözden geçirebildiler” diyor UC Berkeley Sosyal Kökenler Laboratuvarı’nda araştırmacı olan Sanford. “Bu tür esnek akıl yürütmeyi genellikle 4 yaşındaki çocuklarla ilişkilendiririz. Şempanzelerin de bunu yapabildiğini göstermek heyecan vericiydi.”

Sonuçların içgüdüsel tepki yerine gerçekten akıl yürütmeyi yansıttığından emin olmak için ekip, sıkı biçimde kontrol edilen deneyler ve hesaplamalı modelleme kullandı. Bu analizler, şempanzelerin sadece son sinyale ağırlık vermesi (yakınlık yanlılığı) ya da en belirgin ipucuna tepki vermesi gibi daha basit açıklamaları eledi. Modeller, şempanzelerin karar alma süreçlerinin, inançları gözden geçirmeye yönelik rasyonel stratejilerle uyumlu olduğunu gösterdi.

“Önce ilk seçimlerini kaydettik, sonra ikinci seçimlerini ve inançlarını gözden geçirip geçirmediklerini karşılaştırdık” diyor Sanford. “Ayrıca, seçimlerinin farklı akıl yürütme stratejileriyle ne kadar örtüştüğünü test etmek için hesaplamalı modeller kullandık.”

Çalışma, rasyonelliğin, yani kanıtlara dayanarak inanç oluşturma ve bunları gözden geçirme kapasitesinin, yalnızca insanlara özgü olduğu yönündeki geleneksel görüşe meydan okuyor. “İnsanlar ve şempanzeler arasındaki fark kategorik bir sıçrama değil. Daha çok bir süreklilik gibi” diyor Sanford.

Sanford bu araştırmanın daha geniş uygulamaları olabileceğini de düşünüyor. Primatların inançlarını nasıl gözden geçirdiğini anlamak, bilim insanlarının öğrenme, çocuk gelişimi ve hatta yapay zeka hakkında düşünme biçimini değiştirebilir.

Sanford, “Bu araştırma, erken eğitime nasıl yaklaştığımızı ya da akıl yürütmeyi yapay zeka sistemlerinde nasıl modellendirdiğimizi yeniden düşünmemize yardımcı olabilir” diyor. “Çocukların sınıfa boş bir sayfa olarak girdiklerini varsaymamalıyız.”

Çalışmanın bir sonraki aşamasında, aynı görev çocuklara uygulanacak. Sanford’un ekibi şu anda 2 ila 4 yaş arasındaki çocuklardan, küçük çocukların ve şempanzelerin inançlarını nasıl revize ettiklerini karşılaştırmak için veri topluyor. “Şempanzeler için bir görev tasarlamak, sonra onu bir küçük çocuk için uyarlamaya çalışmak gerçekten büyüleyici” diyor.

Sanford, çalışmayı ileride diğer primat türlerine de genişletmeyi ve evrimsel dallar boyunca akıl yürütme yeteneklerinin karşılaştırmalı bir haritasını çıkarmayı umuyor. Köpek empatisinden çocuklardaki sayısal bilişe kadar pek çok alanda çalışmış olsa da, onun için değişmeyen bir ders var: Hayvanlar, onlara atfettiğimizden çok daha fazlasını yapabiliyor.

“Bilimin ne olduğunu bilmiyor olabilirler ama karmaşık çevrelerde zeki ve uyum sağlayıcı stratejilerle yol buluyorlar. Ve bu, dikkate değer bir şey.”

Makale 1: Hanna Schleihauf et al. (2025). Chimpanzees rationally revise their beliefs. Science 390, 521-526.

Makale 2: Brian Hare. (2025). Chimpanzees are natural scientists. Science 390, 444-445.