Moai Heykelleri Gerçekten ‘Yürütülerek’ Hareket Ettirilmiş

Yıllar boyunca araştırmacılar, Rapa Nui’nin (Paskalya Adası) eski halkının ikonik moai heykellerini nasıl hareket ettirdiğini merak etti.

Fizik, 3B modelleme ve sahada yapılan deneylerin birleşimini kullanan bir ekip, biraz halat ve şaşırtıcı derecede az sayıda insanla heykellerin gerçekten “yürüdüğünü” doğruladı.

Yaklaşık 1.000 moai heykelini inceleyen Binghamton Üniversitesi Antropoloji Profesörü Carl Lipo ve Arizona Üniversitesi’nden Terry Hunt, Rapa Nui halkının muhtemelen halatlar kullanarak devasa heykelleri özenle tasarlanmış yollar boyunca zikzak çizdirerek “yürüttüğünü” buldu. Çalışma Journal of Archaeological Science’da yayımlandı.

Lipo ve meslektaşları daha önce deneysel kanıtlarla, büyük heykellerin taş ocaklarından tören platformlarına dik konumda, sallanarak “yürüdüğünü” göstermiş ve heykellerin ahşap düzenekler üzerinde yüzüstü yatay taşındığı yönündeki teoriyi sorgulamıştı.

(İlgili: Paskalya Adası, Sanıldığı Kadar İzole Değilmiş)

Lipo, “Bir kez hareket ettirmeye başladığınızda hiç de zor değil — insanlar tek kolla çekiyor. Enerji tasarruflu ve oldukça hızlı ilerliyor” diyor. “Zor olan kısmı ilk sallanmayı başlatmak. Soru şu: Eğer heykel gerçekten çok büyükse, ne gerekir? Deneysel olarak gördüklerimiz, fizik açısından beklediklerimizle tutarlı mı?”

Daha büyük bir heykelin nasıl hareket edebileceğini araştırmak için Lipo’nun ekibi moai’lerin yüksek çözünürlüklü 3B modellerini oluşturdu ve sallanarak, zikzak hareketle taşınmayı kolaylaştıracak ayırt edici tasarım özelliklerini — geniş D biçimli kaideler ve öne doğru eğim — belirledi.

Teorilerini sınamak için ekip, belirgin “öne eğimli” tasarıma sahip 4,35 tonluk bir moai kopyası inşa etti. Yalnızca 18 kişiyle heykeli 40 dakikada 100 metre taşıyabildiler; bu, önceki dikey taşıma denemelerine kıyasla belirgin bir gelişmeydi.

Lipo, “Fizik mantıklı” diyor. “Deneysel olarak gördüğümüz şey gerçekten işe yarıyor. Heykel büyüdükçe de çalışıyor. Devasa olanları taşımaya dair gördüğümüz tüm özellikler, heykeller büyüdükçe daha da tutarlı hale geliyor; çünkü onları hareket ettirmenin tek yolu bu oluyor.”

Bu teoriyi destekleyen unsurlardan biri de Rapa Nui’nin yolları. Enine kesiti içbükey olan ve 4,5 metre genişliğe ulaşan bu yollar, heykeller ileri doğru hareket ederken onları stabilize etmek için idealdi.

Lipo, “Ne zaman bir heykel hareket ettirseler, bir yol yaptıkları görülüyor. Yol, heykeli taşımanın bir parçası” diyor. “Yolların birbirinin üzerine bindiğini ve pek çok paralel sürümünü görüyoruz. Muhtemelen yaptıkları şey, bir patika açıp heykeli ilerletmek, sonra bir başka patikayı açıp daha ileri taşımak ve bunu belirli dizilerle tekrarlamak. Yani işin büyük kısmını yollar üzerinde harcıyorlar.”

Lipo, şu anda moai’lerin nasıl taşındığını bu kadar iyi açıklayan başka bir hipotez olmadığını söylüyor ve meydan okumayı da açıkça koyuyor: “Yürümüş olamayacağını gösteren bir kanıt bulun. Çünkü gördüğümüz hiçbir şey bunu çürütmüyor” diyor. “Aslında, her yeni gözlem ve düşünce, savı daha da güçlendiriyor.”

Lipo, Rapa Nui’nin kanıtsız, uçuk teorilerle ün yaptığını; bu araştırmanın ise bir hipotezi sınamanın örneği olduğunu da ekliyor.

“İnsanlar, bir şekilde makul ya da mümkün görünen her türden hikâye uydurdu; ama gidip kanıtları değerlendirmediler — gerçekte, kaydı tamamen bilimsel yollarla okuyabileceğinizi ve geçmişi açıklayabileceğinizi göstermediler” diyor Lipo. “Atılması gereken adımlardan biri, ‘Bakın, burada bir yanıt inşa edebiliyoruz’ demek.”

Lipo’ya göre bu araştırma, sınırlı kaynaklarla anıtsal bir mühendislik başarısı elde eden Rapa Nui halkına da saygı duruşu niteliğinde.

“Rapa Nui halkının inanılmaz derecede zeki olduğunu gösteriyor. Bunu onlar çözmüş. Sahip oldukları kaynaklarla tutarlı bir yöntem kullanıyorlar. Bu da onlara hak ettikleri saygıyı veriyor: Ne başardıklarına bakın; bu ilkelerden öğreneceğimiz çok şey var.”

Binghamton University. 7 Ekim 2025.

Makale: Lipo, C. P., & Hunt, T. L. (2025). The walking moai hypothesis: Archaeological evidence, experimental validation, and response to critics. Journal of Archaeological Science, 183, 106383.