Arabistan’da 2.700 Yıl Önce Psikoaktif Üzerlik Otu Kullanılmış

Yeni bir çalışma, Arabistan’da tedavi ve halüsinojenik amaçlarla üzerlik otu gibi bitki kullanımının çok daha önce başladığını gösteriyor.

Communications Biology dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, halk arasında “üzerlik otu” veya “harmal” olarak bilinen tıbbi ve psikoaktif bitki Peganum harmala’nın, tütsüleme uygulamalarında ve dumanı solunarak kullanımına dair bilinen en eski kanıtları ortaya koydu.

Bu bulgular, neredeyse 2.700 yıl önce, Arap Yarımadası’nda yerli bitkilerin biyoaktif ve psikoaktif özelliklerinden bilinçli şekilde faydalanıldığını göstererek, bölgedeki erken dönem tedavi ve psikoaktif uygulamalara dair benzeri görülmemiş bir bakış sunuyor.

(İlgili: Bu Tunç Çağı Halkı, Halüsinojenik Etki için Kendini Zehirlemiş)

Araştırma, Max Planck Jeoantropoloji Enstitüsü’nden Dr. Barbara Huber ve Viyana Üniversitesi’nden Prof. Marta Luciani liderliğinde, Suudi Arabistan Kültür Bakanlığı’na bağlı Miras Komisyonu işbirliğiyle yürütüldü.

Çalışmada, Demir Çağı’na ait tütsü kaplarının iç yüzeylerinde korunmuş organik kalıntılar, ileri düzey metabolik profil çıkarma teknikleriyle analiz edildi. Bu kaplar, eski dönemlerde süslü seramikleriyle bilinen ve günümüzde Qurayyah Boyalı Seramiği olarak adlandırılan çömleklerin bulunduğu kuzeybatı Suudi Arabistan’daki Qurayyah vaha yerleşiminde kazıldı.

“Bulgularımız, yalnızca Arabistan’da değil, dünya genelinde üzerlik otunun yakılarak kullanıldığına dair bilinen en eski kimyasal kanıtları temsil ediyor” diyor çalışmanın baş yazarı Barbara Huber. “Keşfimiz, eski toplumların sağlıklarını korumak, mekânları arındırmak ve muhtemelen psikoaktif etkiler tetiklemek için geleneksel bitki bilgisinden ve yerel farmakopelerinden nasıl yararlandıklarını gözler önüne seriyor.”

Çalışmada, oldukça küçük ve bozulmuş örneklerde bile harmala alkaloidlerinin belirlenmesini sağlayan güçlü bir analiz yöntemi olan yüksek performanslı sıvı kromatografisi-tandem kütle spektrometrisi (HPLC-MS/MS) kullanıldı.

“Biyomoleküler analiz ile arkeolojiyi bir araya getirmek sayesinde sadece insanların ne tür bitkiler kullandığını değil, aynı zamanda nerede, nasıl ve neden kullandıklarını da tespit edebiliyoruz” diyor Qurayyah kazı başkanı ve Viyana Üniversitesi arkeoloğu Prof. Marta Luciani. “Günlük yaşamın merkezinde yer alan ama arkeolojik kayıtlarda nadiren korunan bitki temelli uygulamalara erişim sağlıyoruz.”

Antibakteriyel, psikoaktif ve terapötik özellikleriyle bilinen Peganum harmala, bugün hâlâ bölgede geleneksel tıpta ve ev tütsülemelerinde kullanılmaya devam ediyor. Bu yeni bulgular, üzerlik otunun uzun süredir sahip olduğu kültürel ve tıbbi önemi pekiştiriyor.

“Bu keşif, Arabistan’daki geleneksel şifa ve tütsüleme uygulamalarının ne kadar derin tarihsel köklere sahip olduğunu gösteriyor” diyor Qurayyah Projesi’nin Miras Komisyonu eş direktörü Ahmed M. Abualhassan. “Yalnızca nesneleri değil, aynı zamanda bugün yerel topluluklar için hâlâ anlam taşıyan kadim bilgiye ait soyut kültürel mirası da koruyoruz.”

Bu çalışmanın etkileri yalnızca arkeolojiyle sınırlı değil; aynı zamanda etnobotanik, tıbbi antropoloji, miras çalışmaları ve farmakognozi gibi, insan ile tıbbi bitkiler ve doğal kaynaklar arasındaki uzun vadeli ilişkiyi inceleyen alanlara da ışık tutuyor.

Max Planck Institute of Geoanthropology. 23 Mayıs 2025.

Makale: Huber, B., Luciani, M., Abualhassan, A.M. et al. (2025). Metabolic profiling reveals first evidence of fumigating drug plant Peganum harmala in Iron Age Arabia. Commun Biol 8, 720.