Afrika Dışına Çıkan İlk İnsan, Homo erectus Olmayabilir

Gürcistan’daki kafataslarına yapılan analizlere göre, Afrika’dan ilk ayrılan insan türünün kim olduğu sorusu yeniden tartışmaya açılıyor.

Yaklaşık 2 milyon yıl önce, ilk arkaik insanlar Afrika’daki anavatanlarını terk ederek dünyaya yayılmaya başladı. Bu yolculuğun kimin fikri olduğu kesin olarak bilinmese de, Homo erectus genellikle en muhtemel aday olarak kabul ediliyor. Ancak yeni bir çalışma, bu anlatıyı değiştirebilir.

Afrika dışında insan varlığına dair en eski iskelet kanıtları, 1991 yılında Gürcistan’daki Dmanisi adlı Orta Çağ köyünün altında bulundu. Ancak bu tarihöncesi kalıntıların hangi türe ait olduğu konusunda hâlâ belirsizlikler var. 1,8 ila 1,85 milyon yıl öncesine tarihlenen ve bölgede keşfedilen ilk izole çene kemiği başlangıçta ilkel bir Homo erectus formu olarak tanımlandı. Ancak daha sonraki keşifler, bu durumu karmaşık hale getirdi.

(İlgili: Homo Erectus Bilinmeyen Bir Nedenle Küresel Taşları Topluyordu)

Bugüne kadar çenesiyle birlikte korunmuş dört adet olmak üzere toplamda beş kafatası bulundu ve bunlar resmi olarak Homo georgicus olarak sınıflandırıldı. Pek çok bilim insanı, Homo georgicus’un aslında Afrika’da yaklaşık 1,9 milyon yıl önce ortaya çıkıp dünyaya yayılan Homo erectus’un erken bir formu olduğunu düşünüyor. Ancak bu görüşe katılmayanlar da var.

Dmanisi homininlerinin Homo ergaster türüne ait olabileceği de öne sürüldü. Ancak Homo georgicus gibi, Homo ergaster’in de ayrı bir tür olup olmadığı veya yalnızca Homo erectus’un bir varyantı olup olmadığı tartışmalı.

Dmanisi’de bulunan insanların kim olduğunu anlamak için, henüz hakem değerlendirmesinden geçmemiş olan yeni çalışmanın yazarları, kalıntılar üzerinde filogenetik analizler gerçekleştirdi. Bu yöntem, fosillerin Homo cinsi içindeki genetik soy ağacındaki yerini belirlemeyi amaçlıyor.

“Filogenetik analizlerimizde, Dmanisi homininlerinin Homo erectus veya Homo ergaster ile doğrudan akraba olmadığını gördük” diyen araştırmacılar, “Bu homininlerin, Homo erectus veya Homo ergaster ile ortak bir atayı paylaşmadığını ve bu türlerden herhangi birine atfedilemeyeceğini düşünüyoruz” ifadelerini kullanıyor.

Dahası, çalışmanın yazarları Dmanisi’de bulunan kalıntıların muhtemelen iki farklı insan türüne ait olduğunu öne sürüyor. Araştırmacılar, bunlardan birini Homo georgicus olarak adlandırırken, diğer dört kafatasını ise “isimsiz bir tür” olarak tanımlıyor.

Bu sonuca ulaşmalarının nedeni, Dmanisi’de bulunan beş kafatasından en eskisinin—muhtemelen bir erkek bireye ait olanının—gruptaki diğer erkekler ve dişilere kıyasla yaklaşık yüzde 30 ila 33 oranında daha küçük bir beyin hacmine sahip olması.

Araştırmacılar, “Eğer Dmanisi homininleri tek bir türden oluşuyorsa, alışılmadık bir durum söz konusu. Çünkü bazı yetişkin erkek kafatasları, diğer erkeklere ve dişilere kıyasla önemli ölçüde daha küçük. İnsan evriminde daha önce böyle bir durum rapor edilmedi ve bu durum büyük bir paradigma değişimini gerektirir” diye belirtiyor.

Araştırmacılar, bu büyük morfolojik çeşitliliği açıklamak için farklı olasılıkları değerlendirirken, “Dmanisi homininleri için en tutarlı hipotezin, burada iki farklı türün bulunması olduğu” sonucuna ulaştı.

Zaman çizelgesine baktıklarında, araştırmacılar Homo georgicus’un yaklaşık 1,8 milyon yıl önce Dmanisi’de var olduğunu, diğer dört örneğin ise 1,77 ila 1,07 milyon yıl önce bölgede bulunduğunu tahmin ediyor.

Ancak en önemli nokta şu: Eğer Homo georgicus gerçekten Homo erectus ile doğrudan akraba değilse, o halde Afrika’dan ilk ayrılan insan türünün kim olduğu sorusu yeniden tartışmaya açılmış oluyor.

IFL Science. 3 Mart 2025.

Makale: Debbie Argue, José María Bermúdez de Castro, Michael S. Y. Lee, María Martinón-Torres. 2025. Where do the Dmanisi hominins fit on the human evolutionary tree? bioRxiv.