Kakao Evcilleştikten Sonra Hemen Güney Amerika’ya Yayılmış

Yaklaşık 5.000 yıl önce Amazon’da kültüre alınan kakao, ticaret yoluyla kısa süre sonra Güney ve Orta Amerika’nın diğer bölgelerine yayılmış.

Yeni bir makaleye göre, çekirdekleri çikolata, likör ve kakao yağı gibi ürünlerin yapımında kullanılan Theobroma cacao isimli kakao ağacı, en az 5.000 yıl önce ticaret yolları aracılığıyla Amazon havzasından Güney ve Orta Amerika’nın diğer bölgelerine yayılmış olabilir.

Eski kaplardaki kalıntılara dayanan bu bulgular, farklı kakao ağacı türlerinin nasıl yetiştirildiğini ortaya koyuyor ve kakao ürünlerinin eski Güney ve Orta Amerika kültürleri arasında daha önce düşünülenden daha yaygın olarak kullanıldığını gösteriyor.

Bilimsel adı ‘tanrıların yiyeceği’ anlamına gelen modern kakao ağacı dünyanın en önemli mahsullerinden biri. Yaygın olarak kullanılan Criollo ve Nacional türleri de dahil olmak üzere bilinen 11 genetik grup var. Kakao ağacının başlangıçta yukarı Amazon havzasında kültüre alındığı iyi bilinmesine rağmen, diğer kültürler tarafından kullanımının Güney ve Orta Amerika’ya nasıl yayıldığı açık değil.

(İlgili: Antik Mayalarda Kakao Sadece Elitler için Değildi)

Claire Lanaud ve meslektaşları, Ekvador, Kolombiya, Peru, Meksika, Belize ve Panama’da yaklaşık 5.900 yıl öncesinden 400 yıl öncesine kadar uzanan 19 Kolomb öncesi kültüre ait 352 çömlek parçasındaki kalıntıları analiz etti.

Araştırmacılar, eski T. kakao kalıntılarını tanımlamak için antik kakao DNA’sı ve modern T. kakao türlerinde bulunan üç metilksantin hafif uyarıcı bileşen olan teobromin, teofilin ve kafeinin varlığını test etti. Ayrıca çömleklerde bulunan antik kakaonun atalarını belirlemek için 76 modern T. kakao örneğinden alınan genetik bilgiyi kullandılar. Bu, eski türlerin nasıl çeşitlendiğini ve yayıldığını ortaya çıkarabilirdi.

Sonuçlar, kakaonun en az 5.000 yıl önce Amazon’da evcilleştirilmesinden kısa bir süre sonra Pasifik Kıyısı genelinde yaygın olarak yetiştirildiğini ve eski türler arasında genetik olarak farklı popülasyonların birlikte yetiştirildiğini gösteren yüksek düzeyde çeşitlilik olduğunu gösterdi.

Araştırmacılara göre, Ekvador kıyılarındaki Valdivia bölgesindeki Peru Amazonu kökenli kakao genotiplerinin varlığı, bu kültürlerin uzun süredir etkileşim halinde olduğunu gösteriyor. Kolombiya’nın Karayip kıyılarındaki eserlerde de Peru kökenli suşlar saptandı. Yazarlar, tüm bunların, kakao türlerinin ülkeler arasında geniş bir yayılım gösterdiğini ve farklı kültürler kullanımlarını benimsedikçe yeni ortamlara uyum sağlamak için melezleştirildiğini gösterdiğini öne sürüyor.

Araştırmacılar, kakaonun genetik geçmişinin ve çeşitliliğinin daha iyi anlaşılmasının, modern kakao türlerinin karşı karşıya olduğu hastalık ve iklim değişikliği gibi tehditlere karşı koymaya yardımcı olabileceği sonucuna varıyor.

Nature Publishing Group. 7 Mart 2024.

Makale: Lanaud, C., Vignes, H., Utge, J. et al. (2024). A revisited history of cacao domestication in pre-Columbian times revealed by archaeogenomic approaches. Sci Rep 14, 2972.