Paskalya’nın Gizemli Yazısı, Avrupalılardan Önce İcat Edilmiş

Paskalya Adasında (Rapa Nui) çözülemeyen rongorongo yazısının yazılı olduğu ahşap tabletin tarihi, Avrupalıların gelmesinden çok öncesine tarihleniyor. Bu erken tarih, Rapa Nui halkının Avrupa etkisi olmadan kendi yazılarını icat ettiğini gösteriyor.

Doğu Pasifik adası Rapa Nui’den (aynı zamanda Paskalya Adası olarak da biliniyor) çözülemeyen “rongorongo” yazısının yazılı olduğu ahşap bir tablet, Avrupalıların adaya gelişinden öncesine dayanıyor ve bu da yazının bağımsız olarak icat edilen birkaç yazı sisteminden biri olduğu olasılığını güçlendiriyor.

Roma’daki bir koleksiyonda saklanan dört rongorongo tabletinden birindeki ahşap, 1493 ile 1509 yılları arasına tarihlendi. Bu tarihler, Avrupalıların adaya ilk kaydedilen 1720’li gelişinden 200 yıl öncesine ait.

Araştırmanın başyazarı ve İtalya’daki Bologna Üniversitesi’nden filolog Silvia Ferrara, sonuçların rongorongo’nun Avrupalılar tarafından kullanıldığını gördükleri yazılardan etkilenmek yerine Rapa Nui adalıları tarafından yapılmış orijinal bir icat olduğu fikrini desteklediğini söylüyor.

(İlgili: Şili Müzesi, Rapa Nui Halkına Moai Heykelini İade Ediyor)

Karmaşık rongorongo glifleri hiçbir Avrupa harfine benzemiyor ve dilin bağımsız olarak geliştirildiği fikrine daha fazla destek sağlıyor. Ferrara, “Tarihsel olarak konuşursak, eğer bir yazı sistemini ödünç alırsanız, onu mümkün olduğunca orijinaline yakın tutarsınız.” diyor.

Radyokarbon tarihleme

Şili kıyılarının yaklaşık 3.800 kilometre açığında bulunan Rapa Nui’ye 1.150 ile 1.280 yılları arasında insanlar yerleşti. Avrupalılar 18. yüzyılda buraya gelmiş olsalar da, 1864 yılına kadar yerel yazıları fark etmemişlerdi. Bu yazı şu anda yalnızca 27 ahşap nesne üzerinde mevcut ve artık bunların hiçbiri adada değil. Katolik misyonerler 1869’da bu tabletlerden dördünü alıp Tahiti piskoposuna gönderdiler, o da daha sonra onları Avrupa’ya gönderdi.

Ferrara ve meslektaşları, Roma merkezli Katolik rahibelerden oluşan bir cemaatin elinde bulunan dört rongorongo tabletinin küçük örnekleri üzerinde radyokarbon tarihlemesi gerçekleştirdi. Radyokarbon tarihleri, tabletlerden üçünün 18. veya 19. yüzyılda kesilen ağaçlardan yapıldığını öne sürerken, dördüncünün radyokarbon tarihi, tabletin 15. yüzyılda kesilen bir ağaçtan geldiğini gösteriyor.

Bu, Avrupalıların Rapa Nui’ye gelişinden öncesine dayanıyor ve rongorongo yazısının bundan önce de kullanıldığını gösteriyor.

Ancak gliflerin, üzerine rongorongo yazılmadan çok önce kesilen bir ağaçtan alınan “eski ahşap” üzerine kazınmış olması da mümkün. Yine de bu vakada yazı muhtemelen ahşabın elde edildiği dönemde yazılmıştı. Çünkü ahşabın kullanılmadan önce 200 yıldan fazla süre depolandığı şeklindeki alternatif açıklama pek mümkün görünmüyor.

Yeni analiz ayrıca en eski tabletteki ahşabın Rapa Nui’ye özgü olmayan bir ağaç türünden geldiğini öne sürdü ve araştırmacılar bunun muhtemelen dalgaların karaya attığı bir odun parçası olduğunu düşünüyor.

Çözülmemiş dil

Rapa Nui, Moai olarak bilinen dev taş kafalar da dahil olmak üzere pek çok arkeolojik gizemiyle ünlü ve pek çok kişi, rongorongo yazısını deşifre etmeye çalıştı ama başarılı olamadı.

Ferrara, hayatta kalan yaklaşık 15.000 karakter arasında 400’den fazla farklı rongorongo glifinin tanındığını ve hiçbirinin bilinen herhangi bir yazı sistemine karşılık gelmediğini söylüyor.

Varşova Üniversitesi’nden kimyager olan ve son çalışmaya dahil olmayan ancak diğer rongorongo tabletlerini araştıran Rafal Wieczorek, yeni araştırmanın kesin olmasa da, yazının bağımsız bir icat olduğunun güçlü bir göstergesi olduğunu söylüyor. Bu, belki de diğer yazı sistemleri hakkında bilgi sahibi olmadan bir yazı sisteminin sıfırdan icat edildiği birkaç olaydan biriydi.

Wieczorek, “Bu büyük bir gelişme, çünkü daha önce yalnızca iki rongorongo tabletinin radyokarbon tarihi belirlenmişti ve son çalışma, daha fazla araştırılabilecek bir zaman aralığı belirledi.” diyor.

“Aslında rongorongo’nun, Sümerlerin, Mısırlıların ve Çinlilerin yazısı gibi, insanlık tarihinde yazının çok az sayıdaki bağımsız icatlarından biri olduğuna inanıyorum. Ancak inanç, somut verilerden farklı bir şeydir… bu nedenle ideal olarak tüm tabletleri test etmek isteriz.”

Live Science. 9 Şubat 2024.

Makale: Ferrara, S., Tassoni, L., Kromer, B., Wacker, L., Friedrich, M., Tonini, F., … & Talamo, S. (2024). The invention of writing on Rapa Nui (Easter Island). New radiocarbon dates on the Rongorongo script. Scientific Reports, 14(1), 2794.