Antik Şarap Üretimi, İklim Değişikliğiyle Mücadelede İpuçları Veriyor

Antik Roma’da, şarap yapmak için kullanılan üzüm yetiştirme yöntemleri, günümüzde iklim değişiklikleriyle mücadelede rol oynayabilir.

Romalıların ağır şarap içicileri olduğu bir sır değil. Tahminlere göre ortalama bir Romalı erkek günde bir litre ya da daha fazla sulandırılmış şarap tüketiyordu. İçki aynı zamanda medeni davranışın bir simgesiydi ve yaygın olarak uyuşturucu, ilaç ve ritüel içeceği olarak kullanılıyordu. Bu nedenle şarapçılık yaygın ve çok kârlı bir faaliyetti ve asma yetiştiriciliği tarımsal arazinin büyük bölümüne hakimdi.

Romalılar bugün bizim tükettiğimizden çok daha fazla şarap tüketmiş olsalar da, İtalya’daki antik üzüm bağları, sık aralıklı asma sıralarıyla kaplı inişli çıkışlı yamaçlardan oluşan tipik manzaradan tamamen farklı görünüyordu.

(İlgili: Antik Roma Villasında Gösterişli Bir Şaraphane Bulundu)

Gent Üniversitesi’nde Doktora sonrası araştırmacısı Dimitri Van Limbergen, “Romalıların şarap üretmek için kullandıkları yöntemlerden, kendi tarım sistemlerimizi ısınan bir gezegene uyarlama konusunda çok şey öğrenebiliriz.” diyor.

“Çalışmam, Roma bağcılığında tarımsal ormancılık asma sistemlerinin rolünü arkeoloji, antik literatür ve daha modern kaynaklara bakarak araştırdı.”

Orman Tarımı

Roma döneminde üzüm asması yetiştirmek için kullanılan çok yaygın bir teknik, arbustum adı verilen bir sistemle üzüm asmalarını aynı zamanda tahıl ve sebze üretimi için de kullanılan tarlalardaki ağaç sıralarına bağlamaktı.

Modern üzüm bağlarında yamaçları kaplayan alçak bitkilerin aksine, bu asmalar ağaçların üzerinde büyüyordu. Roma lahitlerinde ve mozaiklerinde yer alan çok sayıda sahnede, hasatçıların yüksek merdivenler kullanarak üzüm topladıkları ve bunları küçük, kendine özgü koni şeklindeki sepetlerde biriktirdikleri tasvir ediyor.

Endüstriyel Öncesi Şarap Üretimi

Arbustum’un popülaritesi esas olarak köylülerin geçim ihtiyacından kaynaklanıyordu. Hayatta kalabilmek için küçük bir arazide birkaç ürünü bir araya getiriyorlardı, ancak daha ticari çiftlikler de vardı. Bu uygulama o kadar yaygındı ki büyük düşünürler bile bu konuya ağırlık verdi. Hem Plinius hem de Columella, asmaları meraklı hayvanlardan korumak için hızlı büyüyen ve bol yapraklı ağaçların kullanılmasını tavsiye etmişti.

Konum da büyük bir rol oynamıştı. Neredeyse tüm antik metinler, asma tarımsal ormancılığının İtalya yarımadasının alçak, düz ve nemli topraklarında kullanıldığını belirtiyor. Bu gözlem modern şarap yetiştiricilerini şaşırtabilir, çünkü asmalar çok fazla suyu sevmezler. Ancak bu topraklar genellikle büyük ekonomik koridorlar olan nehirlere ve kıyılara yakındı ve bu nedenle yerleşim ve tarım için cazip alanlardı.

Bu tür düz ve geniş araziler, Roma’nın tarım arazilerini ızgaralara bölme yöntemi olan centuriation’ı uygulamak için de idealdi. Bu sistem, asmalarla kaplı ağaçların sıralanması ve genişletilmesi için mükemmeldi.

Modern şarap üreticileri için nemli toprak ve nemli havada asma yetiştirmek düşünülemez. Bu durum, asmayı zayıflatıp öldürebilecek mantar hastalıkları açısından büyük bir risk oluşturur. Yine de Romalılar bunu başarmışlardı.

Kalıcı, Eski Bir Teknik

Araştırmacıların şansına, arbustum versiyonları 20. yüzyılın başlarına kadar İtalya’da kullanılmaya devam etti. Bu nispeten yeni belgeleme, eski kaynak materyallerle birlikte, sistemin yaratıcılığını ortaya koyuyor.

Kullanılan başlıca ağaç türleri, hızlı büyümelerini ve yüksek terleme oranlarını sürdürmek için çok fazla suya ihtiyaç duyduklarından nemli alanlarda iyi yetişen kavak, karaağaç, mürver, söğüt, akçaağaç ve dişbudak. Bu da topraktaki fazla suyu emerek bir su pompası görevi gördükleri ve bir alanın doğal drenajına katkıda bulundukları anlamına geliyor. Bu ağaçların kökleri sayesinde asmalar, yüzyıllar boyunca nemli ortamlarda sağlıklı kalabiliyor ve iyi performans gösterebiliyor.

Ancak sistemin karmaşıklığı çok daha ileri gidiyor. Asmaları 15 hatta 20 metreye kadar yükseğe tırmandırarak, artan toprak neminin verdiği zarar daha da azaltılıyor ve güneşin ısıtma etkisi artırılıyor. Bu, yaprakların gölgesi ve güneşe maruz kalma arasında doğru denge sağlandığı sürece üzümlerin daha iyi gelişmesini ve olgunlaşmasını sağlanıyor. Yüksek tırmanışlı asmalar ayrıca daha derin ve daha gelişmiş köklere sahip, bu da onları parazitlerin neden olduğu çürümeye karşı daha dirençli hale getiriyor.

Sanayi öncesi Portekiz’deki örnekler, ağaçların kendilerinin bile bağın mikro iklimine katkıda bulunduğunu gösteriyor. Kış donlarının etkisini azaltıyorlar, güçlü ve zararlı rüzgarlara karşı koruma sağlıyorlar ve istenmeyen tohumların dağılımını azaltıyorlar.

Isınan Dünya İçin Bir Örnek

Kayıtlar, Roma İklim Optimumu olarak bilinen ve Roma İmparatorluğu’nun genişlemesiyle aynı döneme denk gelen birkaç yüzyıllık belirgin derecede daha sıcak sıcaklıklar döneminde, MÖ 200 ile MS 200 yılları arasında asma tarımının büyük ölçüde genişlediğini gösteriyor. Bu da İtalya’daki Romalı şarap üreticilerinin genellikle 20. yüzyılın büyük bölümünde yaşananlardan daha sıcak ve nemli koşullar altında faaliyet gösterdikleri anlamına geliyor.

Fransa’nın güneyindeki öncü modern girişimlere bakıldığında, asma tarımsal ormancılığının, beraberinde yeni zararlılar ve hastalıklar getiren artan sıcaklıklar altındaki dayanıklılığı daha da belirginleşiyor. Restinclieres çiftliğinde yapılan deneyler, dona karşı koruma ve faydalı böceklerin varlığı da dahil olmak üzere asma tarım ormancılığının mikroklimatik faydalarını doğruluyor.

Ancak en önemlisi, ağaçların sağladığı gölgenin üzümlerin olgunlaşmasını haftalarca geciktirdiği ve verimi düşürmediği görüldü. Bu durum, çok hızlı olgunlaşan, çok fazla şeker içeren ve yüksek yıllık sıcaklıkların bir sonucu olarak çok fazla alkol içeren daha düşük kaliteli şaraplar veren üzümlerle giderek daha fazla karşı karşıya kalan şarap üreticileri için bir nimet.

Dünya Sahnesindeki Roma Tarımı

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü kısa bir süre önce ısınan dünyada tarımsal ormancılığın faydalarını vurguladı. Örgüt özellikle tarımsal ormancılığın yaygınlaştırılması ihtiyacını ve özellikle de milyonlarca küçük çiftçinin giderek daha zorlu hale gelen iklim koşullarında hayatta kalmalarına yardımcı olmak üzere tarımsal ormancılığın sayısız çevresel ve sosyoekonomik faydasını vurguladı.

Roma ve endüstri öncesi uygulamalara ilişkin bilgiler, bu yaklaşımın şarap üreticilerinin giderek ısınan bir gezegene uyum sağlamalarına da yardımcı olabileceğini düşündürüyor. Ayrıca, belirsiz bir gelecekle yüzleşirken geçmişe bakarak başka neler öğrenebileceğimiz gibi daha geniş bir soruyu da akla getiriyor.

The Conversation. Dimitri Van Limbergen. 4 Ocak 2024.