Şempanzeler, Yeni Anlamlar için Sesleri Birleştiriyor

Bir araştırmaya göre, şempanzeler yeni anlamlar iletmek ve bir tehdit olduğunda uyarmak için sesleri birleştirebiliyor.

İnsan dilinin önemli bir özelliği, bütünün anlamı parçaların anlamıyla ilişkili olacak şekilde, sözcükleri daha büyük kompozisyonel ifadeler halinde birleştirme yeteneği. Bununla birlikte, bu yeteneğin nereden geldiği veya nasıl evrimleştiği pek bilinmiyor.

Yaşayan en yakın akrabamız olan şempanzelerin, sosyal ve ekolojik yaşamlarını yönetmek için bir dizi farklı ses çıkardıkları ve bazı durumlarda bu sesleri daha büyük sekanslarda birleştirdikleri biliniyor.

(İlgili: Bonobo ve Şempanzeler, İnsanlar Hakkında Ne Anlatıyor?)

Zürih Üniversitesi’nden araştırmacılar, Uganda’da yabani şempanzelerle dikkatli ve kontrollü deneyler yaparak, bu kombinasyonların şempanzeler tarafından anlaşıldığını gösterdi.

Şempanzeler en çok ses kombinasyonlarına tepki veriyor

Çalışmayı yöneten Karşılaştırmalı Dil Bilimi Bölümü’nde doktora sonrası öğrencisi olan Maël Leroux, “Şempanzeler şaşırdıklarında alarm amaçlı ‘huu’ sesi ve saldırganlık veya avlanma sırasında potansiyel olarak türdeşlerini çağırırken ‘vaa’ sesleri üretirler.” diyor.

“Davranışsal gözlemlerimiz, şempanzelerin, bir yılanla karşılaşmak gibi grup üyelerini toplamanın avantajlı olduğu bir tehdide maruz kaldıklarında bu çağrıları birleştirdiğini gösteriyor. Ancak şimdiye kadar bu konuda deneysel doğrulama eksikti.”

Araştırmacılar yaptıkları deneylerde, şempanzelere model yılanlar sundular ve söz konusu ses kombinasyonunu ortaya çıkarabildiler. Kritik olarak, şempanzeler bu ses kombinasyonuna, tek başına huu’lamak veya vaa’lamaktan daha güçlü tepki verdi.

Çalışmanın yazarlarından Simon Townsend, “Bu oldukça mantıklı, çünkü takım oluşturmaya ihtiyaç duyan bir tehdit, acil bir olaydır ve bu, dinleyen şempanzelerin gerçekten bireysel çağrıların anlamlarını birleştirdiğini düşündürüyor.” diyor.

Tümlemenin primat kökleri

Yeni bulguların önemli bir sonucu, dilin bileşik doğasının evrimsel kökenleri hakkında ışık tutma potansiyeli.

“İnsanlar ve şempanzeler en son yaklaşık 6 milyon yıl önce ortak bir ata paylaştı. Bu nedenle verilerimiz, anlamlı sesleri birleştirme kapasitesinin potansiyel olarak en az 6 milyon yaşında, hatta daha eski olduğunu gösteriyor.” diyor Townsend.

Leroux, “Bu veriler, dilin evrimsel ortaya çıkışına ilgi çekici bir bakış sağlıyor.” diye ekliyor. Özetle bulgular, bileşikliğin dilin ortaya çıkmasından önce kaynaklandığına işaret ediyor, ancak bu konuyu doğrulamak için takip eden gözlemler ve deneysel çalışmalar, tercihen diğer büyük kuyruksuz maymun türlerinde yapılacak olanlar, merkezi bir rol oynayacak.

University of Zurich. 4 Mayıs 2023.

Makale: Leroux, M., Schel, A.M., Wilke, C. et al. (2023). Call combinations and compositional processing in wild chimpanzees. Nat Commun 14, 2225.