5000 Yıllık Bakım Ürünleri ve Takılar Eriha’nın Yükselişini Gösteriyor

Eriha’da keşfedilen 5.000 yıllık Mısır sürmeleri ve scarabları (Antik Mısır’da kutsal sayılan bokböceği şeklindeki küçük taşlar), şehrin yükselen gücünü ve etki alanını gösteriyor.

Genç bir aristokrat kızın, bronz mücevher ve Mısır scarablarıyla süslenmiş 3800 yaşındaki mezarı, Eriha ve Mısır arasındaki yüzyıllar boyunca süren bağlantıları gösteriyor. C: Sapienza Universita Di Roma

Eriha, İncil’deki meşhur bir pasajla da ilişkilendirilen bir saldırıda duvarları yıkılmadan çok önce zengin ve güçlü bağlantılara sahip bir şehirdi.

İtalyan ve Filistinli arkeologlardan oluşan ortak bir ekip, 1997 yılından beri Batı Şeria’daki Kudüs’ün 20 kilometre kuzeydoğusundaki Tell es-Sultan’da arkeolojik kazılar yürütüyor. Ekip son kazı mevsimi sırasında yaklaşık 5000 yıl önce mesken edilmiş bir evde olağanüstü bir keşif yaptı. Keşfin sonucunda yalnızca Nil’den gelmiş olabilecek birbirlerinin üstüne yığılmış beş sedef kabuğu bulundu.

(Eriha’da Bulunan 9500 Yıllık Sıvalı Kafatası Canlandırıldı)

Kabuklardan ikisinde karanlık bir maddenin kalıntıları duruyordu hala ve laboratuvar analizinde bu maddenin manganez oksit olduğu öğrenildi. Bu toz haline gelmiş mineral, antik zamanlarda sürme olarak kullanılan ve rastık olarak da bilinen bir kozmetik ürününün temel bileşeniydi.

Araştırmacılar, tozun büyük olasılıkla Antik Mısırlıların kullandıkları manganez madenlerinin bulunduğu Sina Yarımadası’ndan geldiğini düşünüyorlar.

Batı Şeria’daki Tell es-Sultan’ın (antik Eriha) havadan görünüşü. İnsanlar günümüzden daha 12000 yıl öncesi bu bölgeye yerleşmeye başladılar. C: Sapienza Universita Di Roma

Roma’daki Sapienza Üniversitesi’nden Lorenzo Nigro, “Bu keşifle birlikte, daha MÖ 3. binde, Filistin’deki antik şehir ve Mısır arasında yakın bir ticari ilişki olduğu doğrulanmış oluyor. Ayrıca Eriha’daki kültürlü bir elit sınıfının da yükselişini gösteriyor.” diyor.

Antik ve bağlantılı vaha şehri

Günümüzün Batı Şeria’sında yer alan Eriha şehri bol kaynakların etrafında gelişmişti. MS 10500 yılına kadar gittiğimizde insanların bu vahanın çevresinde toplandığını görüyoruz. Sonra bu insanlar bölgeye yerleştiler, ürünlerini yetiştirdiler ve hayvanları evcilleştirdiler.

3. bin yılın başlarında önce müstahkem bir şehir, sonra da bir saray yükseldi. Şehir en değerli kaynağı olan temiz suyuyla zenginleşti ve diğer topraklarla lüks eşya ticaretine girdi.

(Eriha’daki 1300 Yıllık Devasa Saray Mozaiği Halka Açılıyor)

Son kazı mevsiminde Eriha ve Mısır arasında kozmetik bulgudan sonra birkaç yüzyıl daha devam eden bağlantılara dair bir kanıt ortaya çıktı: MÖ yaklaşık 1800 yılına, yani Mısır’ın Orta Krallık Dönemi’ne tarihlenen eşsiz bir mezarlık.

Genç bir kızın göğsünde bulunan Mısır scarabında çömelmiş bir aslan ve bir tepenin üzerinden doğan güneş tasvir ediliyor. C: Sapienza Universita Di Roma

Saray duvarlarının içindeki bölgede zenginlerin, büyük ihtimalle de kraliyet üyelerine ait mezar gruplarını gün yüzüne çıkaran önceki kazıların aksine, İtalyan ve Filistini ekip saray zemininin hemen altında özel bir statü göstergesi olan çok farklı bir mezar buldu.

Bu elit mezar odasında iki insanın kalıntıları duruyordu. Biri dokuz ya da on yaşında, mücevherler takmış kız çocuğu, diğeri de muhtemelen onun bakıcısı olan yetişkin bir kadındı. Arkeologlar aynı zamanda kurban edilmiş iki hayvanın, bir ceylan ve keçinin kemiklerini ve altı çömlek alet de keşfettiler.

(Sümer Kenti Ur’da Kozmetik ve Kişisel Bakım Aletleri)

Aletlerin içinden en ilgi çekici olanı, kız çocuğunun kafatasının yanında bulunan küçük siyah, parlak bir testiydi. Testinin içinde, belki de merhum ebediyet boyunca tatlı kokular duysun diye bırakılan parfüm ya da yağ bulunuyordu.

Genç aristokratın aksesuarları iki çift bronz küpe, bronz bir bilezik ve sol omzunda, muhtemelen elbisesini tutan bronz bir iğne, neceftaşları arasına yerleştirilmiş akik taşlı bir kolye ve üzerine koruyucu simgeler işlenen bölgeye özgü bir tür scarabı barındıran bronz mühür yüzüğünden oluşuyordu.

Küçük kızın göğsünde duran başka bir taş scarab’da da Mısır’ın Eriha elitleri üzerindeki kültürel etkisini ispatlayan hiyeroglifler vardı.

Genç soylu kadının mezarındaki eşyaların içinde bronz mücevherler, boncuklu bir kolye ve içinde parfüm olabileceği düşünülen parlak bir testi vardı. C: Sapienza Universita Di Roma

Scarabın üzerindeki iki simge ‘dj ve mr Mısırda tanınmış bir unvan olan “kanalların yöneticisini” temsil ediyor. Antik Mısır Krallığına kadar (MÖ 2575-2150) uzanan unvan yaklaşık üç yüzyıl sonra da Eriha’nın yöneticileri tarafından benimsenmiş olabilir. Unvan, insanların suyun zirai gücünü kullanmayı ve aynı Antik Mısırlılar gibi sudan faydalanmayı öğrendikleri Eriha şehrine özellikle uyuyor gibi görünmekte.

Scarab’daki diğer iki simge, çömelen bir aslan ve tepelerin ardından çıkan güneş de bir araya gelince Rwha’yı oluşturan rw ve ha’yı temsil ediyor. Nigro’ya göre Mısırlılar ya da Kenan Diyarı nüfusları arasında böyle bir kişi ismine rastlanmamış olsa da bu ismin Eriha’nın antik ismi de olabilir. Eğer öyleyse, genç kız şehrin yöneticisinin unvanını taşıyan bir scarab ile birlikte gömülmüş olabilir.

Eriha’nın uluslararası anlamda geliştiği bu dönem MÖ yaklaşık 1550 yılında, şiddetli bir saldırıyla bütün şehir harabeye dönünce sona erdi. Şehir birkaç yüzyıl kadar yeniden inşa edilemedi ve yıkımında büyük bir şiddet yaşanması Kenan halklarının aklına kazındı, hatta Yeşu kitabında şehri Tanrı’nın buyruğuyla yıkıma uğratması şeklinde İncil’de de yer bulmuş oldu.

National Geographic. 19 Aralık 2017.