3.000 Yıl Önce Dünyayı Geri Dönülemez Şekilde Değiştirdik

İnsanların tarım ve diğer uygulamalar ile gezegeni değiştirmeye başlaması, tahmin edildiği gibi 1850’lerde değil, 3.000 yıl önce olmuş.

İnsanlar gezegeni düşünülenden çok daha önce değiştirmeye başladı. Araştırmaya göre, 3.000 yıl önce gezegen, avcı-toplayıcılar, çiftçiler ve pastoralistler tarafından büyük ölçüde değiştirilmişti.

İnsan toplumlarının gezegeni nasıl değiştirdiğini gösteren örnekler oldukça çok: Yollar ve evler inşa etmek, ormanları tarım için temizlemek, tren tünelleri kazmak, ozon tabakasını inceltmek, türlerin soyunun tüketmek, iklimi değiştirmek ve okyanusları asitlendirmek. İnsan etkileri her yerde. Toplumlar Dünya’yı o kadar değiştirdi ki, bu etkilerin çoğunu tersine çevirmek imkansız.

(Dünya, İnsan Çağı’na Girmiş Olabilir)

Bazı araştırmacılar, bu değişikliklerin o kadar büyük olduğuna inanıyor ki, Antroposen çağının, yani Dünya tarihinde yeni bir “insanlık çağı”nın başladığını söylüyor.

Jeologlardan oluşan bir ekip yakın zaman önce, Antroposen çağının başlangıcını 20. yüzyılın ortalarındaki çarpıcı bir göstergeye dayanarak adlandırmayı önerdi: 1950’lerin başlarında nükleer bomba testlerinden yayılan radyoaktif toz.

Ancak yeni araştırma bu tarihi çok daha geriye çekiyor.

Herkes bugünün sanayileşmiş, küreselleşmiş toplumlarının yeni bir jeolojik dönem tanımlayacak kadar uzun süre var olacağından emin değil. Belki de uzun ve kalıcı bir çağdan ziyade bir olay yaşıyoruz.

Diğerleri, jeolojik kayıttaki insan etkilerinin başlangıcını anlamak için Dünya’nın jeolojik kayıtlarında tek bir ince çizgi seçmenin faydasını tartışıyor. Belki Antroposen dünyanın farklı yerlerinde farklı zamanlarda başlamıştı.

(İnsan Çağının Plastikten Sonraki Belirtisi Tavuklar)

Örneğin, ilk tarım örnekleri farklı zamanlarda farklı yerlerde ortaya çıkmış ve çevre üzerinde büyük etkiler yaratmıştı. Arazi temizliği, habitat kayıpları, nesil tükenmeleri, erozyon ve karbon emisyonları yoluyla, küresel iklimini sonsuza dek değiştirmek bunlardan bazıları.

Birden fazla başlangıç varsa, bilim insanlarının daha karmaşık soruları cevaplaması gerekir; tarım dünyanın farklı yerlerinde doğal ortamı ne zaman değiştirmeye başladı?

Bu zor bir soru, çünkü arkeologlar araştırmalarını sınırlı sayıda sahaya ve bölgeye odaklama ve tarımın en erken göründüğüne inanılan yerlere öncelik verme eğiliminde. Bugüne kadar, arkeologların zaman içinde dünya genelinde arazi kullanımı değişikliklerini bir araya getirmeleri neredeyse imkansız hale geldi.

Yerel uzmanların küresel cevapları

Bu soruları ele almak için arkeologlar, antropologlar ve coğrafyacılar arasında gezegen genelinde toprak kullanımıyla ilgili arkeolojik bilgileri araştırmak için bir işbirliği yapıldı.

Araştırmacılar, dünyanın dört bir yanından 1.300’ün üzerinde arkeologtan, eski insanların, 10.000 yıl öncesinden 1850’ye kadar olan Antarktika dışındaki tüm kıtaları kapsayan 146 bölgedeki toprağı nasıl kullandıklarına ilişkin bilgilere katkıda bulunmalarını istedi.

(İnsanlar Canlıların %83’ünün Yok Olmasına Neden Oldu)

Şimdiye kadar gerçekleştirilen en büyük uzman arkeoloji kitle kaynaklı projesini temsil eden 250’den fazla kişi yanıt verdi.

Çalışma, daha önce yapılan çalışmalarda nadiren göz önüne alınan, gezegenin genelinde toprak kullanımıyla ilgili mevcut arkeolojik bilginin haritasını çıkardı.

Araştırmacılar kitle kaynaklı bir yaklaşım kullandılar; çünkü bilimsel yayınlar her zaman küresel karşılaştırmaya izin vermek için gereken orijinal verileri içermiyor. Bu veriler arkeologlar tarafından paylaşılsa bile, bir projeden diğerine birçok farklı format kullanıyorlar ve bu da büyük ölçekli analiz için birleştirmeyi zorlaştırıyor.

Araştırmacıların amacı, işin kontrol edilmesini ve verilerin tekrar kullanılmasını kolaylaştırmaktı – Tüm araştırma materyallerini çevrimiçi olarak herkesin rahatça erişebileceği bir yere koydular.

Daha eski ve daha geniş çaplı insan etkileri

Çalışma, gezegenin her tarafından uzman arkeolojik bilgi edinmesine rağmen, Güneydoğu Asya, Avrupa, Kuzey Çin, Avustralya ve Kuzey Amerika da dahil olmak üzere bazı bölgelerde veriler diğerlerinden daha fazla mevcuttu.

Bunun nedeni muhtemelen Afrika, Güneydoğu Asya ve Güney Amerika gibi bu bölgelerde, başka yerlerden daha fazla arkeolog çalışmış olmasıydı.

Arkeologlar, bölgelerin neredeyse yarısının (yüzde 42) 6.000 yıl öncesine kadar bir çeşit tarım biçimine sahip olduğunu ve dünyadaki tarım ekonomilerinin yaygın olduğunu bildirdi.

Ayrıca, bu sonuçlar, tarımın başlamasının, arazi kullanım tarihinin en yaygın küresel yeniden inşasında önerilenden daha erken ve yaygın olduğunu gösterdi.

Bu oldukça önemli, çünkü iklim bilimciler, gelecekteki iklim değişikliğini tahmin etmek için sıklıkla geçmiş şartların bu veritabanını kullanıyor.

Araştırma ayrıca, avlanma ve yiyecek arama işleminin yerini, istisnalar olsa da çoğu yerde pastoralizm (gıda ve diğer kaynaklar için inek ve koyun gibi hayvanları yetiştirme) ve tarımla değiştiğini gösterdi.

Birkaç bölgede ise tarım sadece yiyecek toplamanın yerine geçmedi, onunla birleşti ve bir süre birlikte var oldu.

Antroposen çağının derin kökleri

Global arkeolojik veriler, çevrelerin insan kaynaklı dönüşümünün farklı bölgelerde farklı zamanlarda başladığını ve tarımın ortaya çıkmasıyla hızlandığını gösteriyor.

Bununla birlikte, 3.000 yıl önce gezegenin çoğu, avcı-toplayıcılar, çiftçiler ve pastoralistler tarafından değiştirilmişti.

Araştırmacılar, “Geçmişe ilişkin bilgiler gelecekteki küresel değişimin tahminlerini bildirdiğinden, iklim ve arazi kullanımı açısından geçmiş arazi kullanımına dair sağlam kanıtlar paha biçilmez.” diyor.

Projeye dahil olmayan paleoekolog John Williams, “Bu önemli bir makale. Gezegenin ekolojik ve iklim sistemlerinin insan egemenliği çağı olan Antroposenin sadece birkaç yüz yıl önce başlamadığı açıkça ortaya çıkıyor. Binlerce yıl öncesine kadar izini sürebilirsiniz.” diyor.

Science Alert. 30 Ağustos 2019.

Makale: Stephens, L., Fuller, D., Boivin, N., Rick, T., Gauthier, N., Kay, A., … & Denham, T. (2019). Archaeological assessment reveals Earth’s early transformation through land use. Science, 365(6456), 897-902.